Động mạch cảnh là một nhánh động mạch lớn cung cấp chất dinh dưỡng nuôi não bộ. Bệnh động mạch cảnh do nhiều nguyên nhân gây nên và có mức độ nguy hiểm cao cần được chẩn đoán phát hiện và điều trị kịp thời.
Động mạch cảnh là bệnh gì?
Động mạch cảnh là một mạch máu lớn đi từ động mạch chủ ở ngực, đi dọc lên cổ và chia nhánh để cung cấp dinh dưỡng cho não bộ. Mỗi người sẽ có 2 động mạch cảnh phân bố ở hai bên đối xứng nhau. Khi đi đến cổ động mạch cảnh sẽ bắt đầu phân nhánh tại đây. Trên lâm sàng hoàn toàn có thể sờ được động mạch cảnh và được kiểm tra trong trường hợp không bắt được mạch ngoại biên của người bệnh, hoặc người bệnh đang ở trong trạng thái bị sốc.
Bệnh động mạch cảnh xảy ra khá phổ biến, nhất là ở nhóm người cao tuổi có nguy cơ cao gặp phải tình trạng này. Bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng từ khi mới khởi phát mà thường tiến triển trong thời gian dài một cách âm thầm.
Nguyên nhân gây bệnh động mạch cảnh
Bệnh động mạch cảnh gây ra bởi tình trạng tích tụ các mảng chất béo trong lòng động mạch dẫn máu đến não. Các mảng bám này bao gồm cholesterol, can xi, mô sợi và các mảnh vụn tế bào khác tụ tập lại ở vị trí tổn thương trong lòng động mạch. Quá trình này gọi là xơ vữa động mạch. Các động mạch cảnh bị gây tắc bởi mảng bám trở nên cứng và hẹp lại. Các động mạch này gặp khó khăn trong việc vận chuyển oxy và chất dinh dưỡng cần thiết cho não để hoạt động bình thường.
Yếu tố nguy cơ của bệnh động mạch cảnh
Yếu tố nguy cơ mặc dù không phải là nguyên nhân trực tiếp gây bệnh nhưng làm tăng khả năng mắc bệnh động mạch cảnh lên nhiều lần. Một số yếu tố nguy cơ của bệnh động mạch cảnh bao gồm:
- Tăng huyết áp: Áp lực lớn tác động lên thành động mạch trong thời gian dài gây tổn thương thành mạch.
- Hút thuốc lá: Hoạt chất nicotine có trong thuốc lá kích thích và gây tổn thương cho lớp nội mạc của động mạch cảnh. Hút thuốc lá còn là nguyên nhân làm tăng nhịp tim và huyết áp.
- Đái tháo đường: Bệnh đái tháo đường khiến quá trình chuyển hóa chất béo xảy ra không hiệu quả, tăng nguy cơ mắc phải tình trạng xơ vữa mạch máu , bao gồm cả xơ vữa động mạch cảnh.
- Tăng mỡ máu: Nồng độ cao của LDL-cholesterol và triglycerides tạo điều kiện lắng đọng các các mảng xơ vữa.
- Tiền sử gia đình có người thân mắc xơ vữa động mạch hoặc bệnh động mạch cảnh.
- Tuổi: Động mạch cảnh trở nên kém linh hoạt hơn và dễ tổn thương ở những người lớn tuổi.
- Béo phì: Cân nặng tăng quá mức làm tăng nguy cơ phải đối diện với nhiều bệnh lý khác nhau, bao gồm tăng huyết áp, xơ vữa động mạch và đái tháo đường.
- Chứng ngưng thở khi ngủ: Làm tăng nguy cơ đột quỵ.
- Lối sống tại chỗ, ít vận động: Tăng nguy cơ tổn thương động mạch do bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường và béo phì.
Triệu chứng động mạch cảnh
Các triệu chứng của cơn thiếu máu não thoáng qua hoặc đột quỵ bao gồm:
- Đột ngột yếu, vụng về hoặc liệt ở một bên tay hoặc chân.
- Mất khả năng chuyển động.
- Khả năng tập trung giảm, hay nhầm lẫn.
- Đau đầu, chóng mặt, ngất xỉu.
- Tê hoặc mất cảm giác ở mặt hoặc cánh tay, chân.
- Mờ mắt hoặc mất thị lực tạm thời.
- Không có khả năng nói rõ ràng hoặc nói lắp.
Chuẩn đoán bệnh động mạch cảnh
Một số phương pháp chẩn đoán bệnh, bao gồm:
- Siêu âm động mạch cảnh (tiêu chuẩn hoặc Doppler): Đây là bước đầu tiên sàng lọc không xâm lấn, không đau. Phương pháp này sử dụng sóng âm thanh tần số cao để xem các động mạch cảnh; giúp tìm kiếm các mảng bám và cục máu đông, xác định xem các động mạch có bị hẹp hay bị tắc nghẽn hay không. Siêu âm Doppler cho thấy sự chuyển động của máu qua các động mạch. Hình ảnh siêu âm không sử dụng tia X nên an toàn với người bệnh.
- Chụp mạch cộng hưởng từ (MRA): Kỹ thuật hình ảnh này nhằm thu thập thông tin chính xác về não và động mạch. Sau đó, một máy tính sử dụng thông tin này để tạo ra hình ảnh có độ phân giải cao. MRA thường có thể phát hiện các dấu hiệu đột quỵ.
- Chụp mạch cắt lớp vi tính (CTA): Chụp CT sử dụng tia X và công nghệ máy tính để tạo ra hình ảnh cắt ngang của các động mạch cảnh. Hình ảnh của bộ não cũng có thể được thu thập. Với kỹ thuật hình ảnh này, quá trình quét có thể tiết lộ các vùng tổn thương trên não. Chụp CT sử dụng mức phóng xạ thấp.
- Chụp động mạch não (chụp động mạch cảnh): Thủ thuật này được coi là tiêu chuẩn vàng để tạo hình động mạch cảnh. Đây là một thủ thuật xâm lấn cho phép bác sĩ xem dòng máu chảy qua các động mạch cảnh trong thời gian thực. Chụp động mạch não sẽ nhìn thấy được sự thu hẹp hoặc tắc nghẽn khi thuốc cản quang được bơm vào động mạch cảnh.
Biện pháp điều trị bệnh động mạch cảnh
Xơ vữa động mạch là nguyên nhân của hầu hết các ca bệnh động mạch cảnh. Các nhà khoa học không hoàn toàn chắc chắn về nguyên nhân gây xơ vữa động mạch. Mảng xơ vữa có thể hình thành do một tổn thương của lớp trong động mạch. Các yếu tố có thể gây tổn thương thành động mạch gồm có hút thuốc, tăng cholesterol, và cao huyết áp.
Ở những ca hiếm, bệnh phình mạch cảnh và loạn sản sợi cơ (fibromuscular dysplasia) cũng có thể là nguyên nhân của bệnh động mạch cảnh.
Các yếu tố khác có thể làm gia tăng nguy cơ bị bệnh động mạch cảnh gồm tiểu đường và có tiền sử gia đình về xơ vữa động mạch.
Cách phòng ngừa bệnh động mạch cảnh
Để ngăn ngừa hoặc làm chậm sự tiến triển của bệnh động mạch cảnh, người bệnh có thể áp dụng các biện pháp sau:
- Không hút thuốc lá: Ngưng hút thuốc lá trong vòng vài năm giúp giảm nguy cơ đột quỵ xuống thấp tương đương với người không hút thuốc lá.
- Duy trì cân nặng ở mức ổn định: Thừa cân là yếu tố nguy cơ của nhiều bệnh lý tim mạch khác nhau.
- Giới hạn cholesterol và chất béo trong chế độ ăn hằng ngày.
- Ăn nhiều rau xanh và hoa quả: Kali, folate và các chất chống oxy hóa có trong trái cây và rau xanh giúp bảo vệ cơ thể khỏi bệnh thiếu máu não thoáng qua và tai biến mạch máu não.
- Giới hạn muối: Theo các chuyên gia một người lớn khỏe mạnh nên sử dụng ít hơn 1,5 gram muối mỗi ngày.
- Luyện tập thể dục thường xuyên: giúp giảm huyết áp, tăng HDL-cholesterol, một loại cholesterol tốt và cải thiện sức khỏe hệ tim mạch, giảm cân, kiểm soát tốt đường huyết ở những bệnh nhân đái tháo đường.
- Giới hạn các thức uống chứa cồn.
- Kiểm soát tốt các bệnh lý mãn tính như đái tháo đường và tăng huyết áp.
Bệnh động mạch cảnh gây ra nhiều những biến chứng nguy hiểm, chính vì vậy nên điều trị bệnh sớm ngay khi thấy có các dấu hiệu của bệnh.
