Hệ thần kinh ngoại biên bao gồm tất cả các dây thần kinh không nằm ở não và tuỷ sống. Bệnh của hệ thần kinh ngoại biên gây rối loạn quá trình trao đổi thông tin giữa não và cơ, da, nội tạng và mạch máu, gây ra các triệu chứng như đau hoặc tê bì.
Bệnh thần kinh ngoại biên
Bệnh lý thần kinh ngoại biên là bệnh lý xảy ra do các dây thần kinh ngoại biên bị tổn thương. Dây thần kinh ngoại biên là dây thần kinh giúp truyền các tín hiệu từ não và tủy sống đến các cơ quan đích,nó rất mỏng manh và dễ bị tổn thương. Do đó,khi bị tổn thương nó sẽ làm rối loạn khả năng trao đổi thông tin của não với cơ và các cơ quan khác.
Bệnh lý thần kinh xảy ra là do hậu quả của các chấn thương, nhiễm trùng, bệnh lý chuyển hóa, di truyền hay tiếp xúc với hóa chất độc hại. Các nguyên nhân này gây phá hủy các dây thần kinh ngoại biên,tùy từng dây thần kinh bị phá hủy mà sẽ có biểu hiện rối loạn về cảm giác, vận động hay thực vật.
Biểu hiện chính thường gặp trên lâm sàng là các rối loạn về cảm giác như tê và đau ở tay và chân. Tuy nhiên tùy thuộc vào dây thần kinh bị tổn thương sẽ có biểu hiện bệnh lý khác nhau.
Nguyên nhân ngoại biên
Bệnh lý thần kinh ngoại biên là sự phá hủy các dây thần kinh gây ra do nhiều nguyên nhân khác nhau. Các nguyên nhân thường gặp:
- Chấn thương hoặc chèn ép lên dây thần kinh: Các chấn thương cơ học như tai nạn giao thông, té ngã, chấn thương thể thao đều có thể làm tổn thương các dây thần kinh ở các mức độ khác nhau hoặc các vi chấn thương được lặp đi lặp lại nhiều lần cũng có thể gây tổn thương các dây thần kinh như hoạt động dùng nạng, tư thế ngồi lâu, gõ máy tính hay dùng điện thoại,….
- Tiểu đường là bệnh lý về nội tiết hay gặp các biến chứng về viêm đa dây thần kinh, bệnh thường biểu hiện thầm lặng khó phát hiện.
- Các bệnh tự miễn như lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp, hội chứng Guilain- Barre, bệnh đa dây thần kinh mất myelin viêm mạn tính,….
- Nhiễm trùng: Bao gồm cả nhiễm khuẩn hay siêu vi như Zona thần kinh,viêm gan C, Bạch hầu, HIV,…
- Nghiện rượu: Vitamin là chất rất cần thiết cho việc duy trì hoạt động của hệ thần kinh.Ở người nghiện rượu các vitamin này sẽ bị thiếu hụt do chế độ ăn uống không được đảm bảo.
- Thuốc: Một số loại thuốc,đặc biệt là các thuốc điều trị ung thư (hóa trị) có thể gây bệnh lý thần kinh
Tiếp xúc với chất độc hại:
- Di truyền: Như bệnh Charcot-Merie-Tooth.
- Thiếu vitamin: Thiếu các vitamin B như B1, B6, B12, vitamin E và niacin có thể gây bệnh lý thần kinh.
- Các bệnh lý khác: Như các bệnh lý về tủy xương, khối u gây chèn ép, các bệnh thận,gan, bệnh về mô liên kết, suy giảm chức năng tuyến giáp đều có thể gây bệnh lý thần kinh ngoại biên.
- Còn một số trường hợp không rõ nguyên nhân còn gọi là vô căn nguyên phát.
Triệu chứng của bệnh thần kinh ngoại biên
Mỗi dây thần kinh trong hệ thống ngoại vi có một chức năng riêng biệt, vì vậy các triệu chứng của bệnh sẽ phụ thuộc vào từng dây thần kinh ngoại vi bị ảnh hưởng. Dây thần kinh được phân loại thành:
- Các dây thần kinh cảm giác nhận cảm giác, chẳng hạn như nhiệt độ, đau, rung hoặc chạm, từ da.
- Các dây thần kinh vận động kiểm soát chuyển động của cơ.
- Các dây thần kinh hỗn hợp vừa chi phối vận động vừa chi phối cảm giác
- Các dây thần kinh tự chủ/ dây thần kinh thực vật kiểm soát các chức năng như huyết áp, mồ hôi, nhịp tim, tiêu hóa và chức năng bàng quang.
Theo đó, các triệu chứng của bệnh thần kinh ngoại biên có thể bao gồm:
- Cảm giác đeo “găng tay” hoặc “mang vớ”.
- Cảm giác bỏng rát hoặc đau buốt.
- Nhức nhối hoặc đau như điện giật khi bị kích thích vùng da.
- Khó ngủ vì mỏi chân và đau chân.
- Mất thăng bằng và phối hợp động tác.
- Yếu cơ.
- Co cứng, co giật cơ.
- Khó khăn khi đi bộ hoặc cử động cánh tay.
- Đổ mồ hôi bất thường.
- Bất thường về huyết áp hoặc mạch nhanh chậm.
- Da khô, xanh nhạt.
Các triệu chứng như yếu chi như không thể cầm vật gì được, cảm giác bàn chân bì bì hay không nhận biết khi tiếp xúc đất hay mang dép rớt và cảm thấy đau như bị dao đâm hoặc bỏng ở bàn tay, bàn chân, có thể là các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến của bệnh thần kinh ngoại biên.
Biến chứng bệnh thần kinh ngoại biên
Bệnh thần kinh ngoại biên nếu không được chữa trị kịp thời và đúng phương pháp có thể gây nên các biến chứng sau:
- Tổn thương da: Do người bệnh mất cảm giác về nhiệt độ hoặc cảm giác đau có thể dẫn đến bị bỏng.
- Nhiễm trùng: Những vị trí bị mất cảm giác do tổn thương thần kinh ngoại biên thường bị bỏ qua dễ dẫn đến nhiễm trùng.
- Té ngã: Yếu cơ và mất cảm giác có thể gây mất thăng bằng bà té ngã.
Chẩn đoán bệnh thần kinh ngoại biên
Bệnh viêm dây thần kinh ngoại biên do nhiều nguyên nhân gây ra vì vậy bác sĩ cần chú trọng vào nhiều yếu tố như:
- Hỏi bệnh sử: Bác sĩ cần hỏi về bệnh sử và tiền sử một cách kĩ càng như lối sống, tiếp xúc chất độc hại, thói quen sử dụng bia rượu và bệnh lý thần kinh của người thân bệnh nhân.
- Thăm khám hệ thần kinh: Đánh giá chức năng hệ vận động,cảm giác hay hệ thần kinh thực vật.
- Xét nghiệm máu: kiểm tra lượng vitamin,đường máu,Tuyến giáp,chức năng gan,thận và các bất thường hệ miễn dịch,..
- Hình ảnh: Như chụp CT hoặc MRI để phát hiện các bệnh lý bất thường gây chèn ép
- Điện cơ: Ghi lại hoạt động dẫn truyền tín hiệu trong thần kinh-cơ.
- Sinh thiết dây thần kinh, sinh thiết da: Lấy 1 mẫu nhỏ sợi thần kinh hoặc da để kiểm tra xem có bất thường hay không.
- Chọc dò tủy sống: Phương pháp này được thực hiện bằng cách bác sĩ sẽ đặt các điện cực trên da của người bệnh. Sau đó, chúng phát xung một lượng điện cực nhỏ qua các dây thần kinh để xem liệu các dây thần kinh có truyền tín hiệu đúng cách hay không.
Điều trị bệnh thần kinh ngoại biên
- Thuốc giảm đau: Được sử dụng để làm giảm các cơn đau trên bệnh nhân như thuốc kháng viêm,thuốc cần được sử dụng theo đơn của bác sĩ để đảm bảo không bị lạm dụng gây tác dụng phụ trên bệnh nhân.
- Kích thích thần kinh điện tử xuyên da (TENS): Trong quá trình TENS, các điện cực đặt trên da sẽ truyền một lượng điện nhỏ vào da. Mục tiêu của phương pháp điều trị này là làm gián đoạn các dây thần kinh truyền tín hiệu đau đến não.
- Bó bột hoặc nẹp: Phương pháp này có thể giúp cải thiện bệnh thần kinh ngoại biên ở chân và tay.
- Các phương pháp hỗ trợ điều trị khác: Ngoài ra, người bệnh có thể áp dụng một số phương pháp giúp giảm các triệu chứng của bệnh thần kinh ngoại biên như: Chăm sóc thần kinh cột sống; châm cứu; mát xa; thiền; yoga hoặc tập thể dục nhẹ nhàng, thường xuyên.
- Phẫu thuật: Phẫu thuật sẽ được áp dụng với các trường hợp bệnh thần kinh ngoại biên gây ra bởi sự chèn ép lên dây thần kinh ví dụ như bị chèn ép bởi khối u, có thể bạn sẽ cần phẫu thuật để làm giảm sức ép lên dây thần kinh.
Người bệnh cần chú ý tới việc giữ an toàn để tránh các tai nạn vì mất thăng bằng hoặc mất cảm giác do bệnh thần kinh ngoại biên gây ra như:
- Không đi chân đất.
- Trong nhà không có các chướng ngại vật.
- Kiểm tra nhiệt độ của bồn tắm hoặc nước rửa chén bằng khuỷu tay, không phải bằng bàn tay hoặc bàn chân.
- Lắp tay vịn vào bồn tắm hoặc vòi hoa sen.
- Sử dụng thảm tắm chống trơn trượt.
- Không nên ở một vị trí quá lâu, thay vào đó, người bệnh nên đứng dậy và đi lại vài lần mỗi giờ.
Biện pháp phòng ngừa bệnh thần kinh ngoại biên
Cách tốt nhất để ngăn ngừa bệnh thần kinh ngoại biên là kiểm soát các nguyên nhân gây ra bệnh, chẳng hạn như bệnh đái tháo đường, nghiện rượu hoặc viêm khớp dạng thấp. Bên cạnh đó, người dân cần thực hiện lối sống lành mạnh bao gồm:
- Ăn một chế độ ăn nhiều trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc để giữ cho các dây thần kinh khỏe mạnh.
- Chống lại sự thiếu hụt vitamin B-12 bằng cách ăn thịt, cá, trứng, thực phẩm từ sữa ít béo và ngũ cốc tăng cường. Nếu bạn ăn chay hoặc thuần chay, ngũ cốc tăng cường là nguồn cung cấp vitamin B-12 dồi dào, song bạn cũng có thể hỏi ý kiến bác sĩ về việc dùng viên uống vitamin B-12.
- Tập thể dục đều đặn, ít nhất 30 phút – 1h/mỗi buổi tập và tập ít nhất 3 lần/tuần.
- Tránh các yếu tố có thể gây tổn thương dây thần kinh, bao gồm chuyển động lặp đi lặp lại, tư thế chật chội gây áp lực lên dây thần kinh, tiếp xúc với hóa chất độc hại, hút thuốc và uống quá nhiều rượu.
- Ngừng hút thuốc lá: vì hút thuốc lá làm ảnh hưởng hệ tuần hoàn máu, làm tăng nguy cơ bệnh thần kinh và các biến chứng ở bàn chân khác.
- Kiểm soát tốt mức đường huyết: nếu bạn có bệnh đái tháo đường, cần giữ mức đường huyết ở dưới ngưỡng cho phép vì điều này giúp làm cải thiện bệnh thần kinh ngoại biên.
Bệnh lý dây thần kinh ngoại biên có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến ngoại hình và sức khỏe lâu dài, đặc biệt là ở người mắc bệnh đái tháo đường. Nếu được điều trị đúng cách, cũng như quản lý tốt các tình trạng là yếu tố/ nguy cơ đang mắc phải, người bệnh sẽ có cơ hội phục hồi và tránh được các biến chứng đáng tiếc như cắt cụt chi ở bệnh dây thần kinh ngoại biên do đái tháo đường. Đối với người khỏe mạnh, ngoài việc thực hiện lối sống, ăn uống, sinh hoạt lành mạnh, bạn nên thăm khám sức khỏe định kỳ để tầm soát, giúp phát hiện và điều trị bệnh từ sớm.
