Xơ vữa động mạch có thể xảy ra ở mọi động mạch thuộc bất cứ vị trí nào trên cơ thể nhưng nghiêm trọng nhất khi gây tắc nghẽn hoạt động cung cấp máu cho tim và não, gây tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim.
Xơ vữa động mạch là bệnh gì?
Xơ vữa động mạch (hay còn được biết đến với tên gọi Atherosclerosis hoặc xơ cứng động mạch) là tình trạng các động mạch bị tắc nghẽn bởi các mảng bám được tạo thành từ cholesterol, các chất béo, chất thải tế bào, canxi và fibrin (một chất đông máu trong máu). Lúc này, các động mạch dần bị xơ cứng và thu hẹp khiến lượng oxy và các chất dinh dưỡng khác đến cơ thể bị giảm đáng kể.
Xơ vữa động mạch chỉ xảy ra ở các động mạch lớn và vừa, không xảy ra ở các động mạch có áp lực thấp như động mạch phổi, hay ở các động mạch nhỏ và tĩnh mạch. Tuy nhiên, đây vẫn là nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh tim mạch nguy hiểm, đặc biệt là những cơn đau tim và đột quỵ.
Nguyên nhân gây bệnh xơ vữa động mạch
- Tăng huyết áp: Thuốc hạ huyết áp có thể được kê đơn để giúp kiểm soát tăng huyết áp cũng như cần phải thay đổi chế độ ăn uống (như giảm lượng muối ăn vào…). Việc điều trị và kiểm soát huyết áp tốt sẽ làm giảm nguy cơ đột quỵ và tai biến mạch máu não.
- Rối loạn mỡ máu: Mức độ cao của cholesterol “xấu” (LDL cholesterol) có thể được kiểm soát thông qua thuốc hạ mỡ máu và thay đổi chế độ ăn uống. Nhiều nghiên cứu cho thấy việc hạ cholesterol, giảm cholesterol xấu (LDL-c), tăng cholesterol tốt (HDL-c) sẽ mang lại lợi ích trong phòng ngừa bệnh mạch vành.
- Béo phì: Có thể làm tăng nguy cơ mắc các yếu tố khác như tăng huyết áp và cholesterol cao, cũng có liên quan đến chứng xơ vữa động mạch và các bệnh khác.
- Bệnh đái tháo đường hoặc kháng insulin: Người bệnh đái tháo đường có nguy cơ mắc bệnh tim mạch cao gấp đôi. Kiểm soát đường huyết ở bệnh nhân mắc bệnh đái tháo đường có thể giúp giảm nguy cơ xơ vữa động mạch.
- Ít vận động thể lực: Điều này góp phần làm tăng cân và tăng nguy cơ bị tăng huyết áp, tăng cholesterol xấu, gây bệnh xơ vữa động mạch.
- Chế độ dinh dưỡng kém: Chế độ ăn nhiều chất béo bão hòa, cũng như muối, đường có thể góp phần tăng cân, gây béo phì tăng nguy cơ bệnh tim mạch.
- Hút thuốc lá: Làm thay đổi cấu trúc nội mạc mạch máu, khiến mỡ máu bám vào thành mạch, tăng nguy cơ bệnh xơ vữa động mạch.
- Căng thẳng: Có thể làm giảm đường kính của mạch máu, gây tăng huyết áp. Căng thẳng mạn tính cũng liên quan đến bệnh tim mạch.
- Ngưng thở khi ngủ: Là sự rối loạn trong giấc ngủ, trong đó có hiện tượng ngưng thở hơn 10 giây hay giảm thông khí lặp đi lặp lại nhiều lần trong đêm kèm triệu chứng ngủ ngáy và ngủ ngày quá mức. Điều này dẫn đến tăng huyết áp và gây căng thẳng cho hệ thống tim mạch.
Triệu chứng xơ vữa động mạch
Các triệu chứng trải qua trong quá trình xơ vữa động mạch từ trung bình đến nặng tùy thuộc vào động mạch nào bị ảnh hưởng.
- Xơ vữa động mạch vành (đến tim): Bệnh nhân sẽ có những cơn đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim, dẫn tới suy tim nếu không được điều trị.
- Xơ vữa động mạch cảnh (đến não): Các triệu chứng của cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA) có thể tiến triển thành đột quỵ nếu không được điều trị – đột ngột yếu hoặc tê ở tay hoặc chân, nói lắp hoặc nói khó, mất thị lực tạm thời ở mắt hoặc sụp mí cơ bắp.
- Động mạch ngoại vi (đến cánh tay và chân): Các triệu chứng của bệnh động mạch ngoại vi (PAD), chẳng hạn như giảm huyết áp ở chi bị ảnh hưởng hoặc tê và đau ở các chi. PAD làm tăng nguy cơ đột quỵ hoặc đau tim và trong trường hợp nghiêm trọng có thể xảy ra hoại tử, dẫn đến việc phải cắt cụt chi.
- Động mạch thận (đến thận): Bệnh nhân sẽ bị tăng huyết áp, bệnh thận mạn với các triệu chứng như chán ăn, phù tay chân, tiểu ít…
Biến chứng xơ vữa động mạch
Xơ vữa động mạch có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng và tình trạng cụ thể sẽ phụ thuộc vào loại động mạch bị hẹp, tắc.
- Bệnh động mạch vành: Động mạch vành bị xơ vữa, gây hẹp tắc, dẫn tới các cơn đau ngực, nhồi máu cơ tim, suy tim.
- Bệnh động mạch cảnh: Xảy ra khi xơ vữa động mạch thu hẹp các động mạch gần não, gây ra cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (TIA) hoặc nhồi máu não, tai biến mạch máu não.
- Bệnh động mạch ngoại biên: Là hiện tượng các động mạch ở chân hoặc ở tay bị hẹp hoặc bị tắc nghẽn, khiến người bệnh kém nhạy cảm với nhiệt và lạnh, làm tăng nguy cơ bị bỏng hoặc tê cóng. Trong một vài trường hợp hiếm, việc thiếu máu đến cánh tay hoặc chân có thể gây chết mô (hoại tử).
- Phình mạch: Đây là một biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể. Một số trường hợp cấp cứu y tế có thể xảy ra đau và nhói ở khu vực phình mạch. Còn lại hầu hết những người bị chứng phình động mạch không có triệu chứng.
- Bệnh thận mạn tính: Động mạch dẫn đến thận bị thu hẹp do xơ vữa động mạch và điều này ngăn cản lượng máu giàu oxy đến thận, gây ra bệnh thận mạn. Đây là tình trạng chức năng thận bị suy giảm hoặc ngừng hoạt động, không thể đào thải các chất độc và dịch thừa ra khỏi máu.
Chẩn đoán xơ vữa động mạch
Đầu tiên, bác sĩ sẽ khám, hỏi tiền sử bệnh. Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện một số kiểm tra cận lâm sàng, bao gồm:
- Chụp mạch vành: Là thủ thuật sử dụng các ống thông chuyên dụng để bơm thuốc cản quang vào trong lòng động mạch vành, qua đó hiển thị hình ảnh của hệ động mạch vành trên màn hình tăng sáng. Các hình ảnh này giúp bác sĩ đánh giá những tổn thương của hệ động mạch vành như hẹp, tắc, bóc tách, huyết khối… Phương pháp này được đánh giá là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán bệnh mạch vành.
- Siêu âm Doppler: Phương pháp này nhằm đánh giá lưu lượng máu, xác định tình trạng thu hẹp của các mạch máu ở bụng, cổ hoặc chân.
- Đo vận tốc sóng mạch: Đây là phương pháp so sánh các phép đo huyết áp ở cổ chân và ở cánh tay giúp xác định bất kỳ sự co thắt nào trong lưu lượng máu. Sự khác biệt đáng kể có nghĩa là các mạch máu bị thu hẹp do xơ vữa động mạch.
- Ghi hình tưới máu cơ tim: Phương pháp được tiến hành ghi hình ở trạng thái nghỉ và trạng thái gắng sức, nhằm phát hiện, đánh giá, tiên lượng tình trạng tưới máu cơ tim, một số bệnh cơ tim (cardiomyopathy) như phì đại cơ tim, dãn cơ tim.
- Chụp cắt lớp vi tính (CT): Là một kỹ thuật sử dụng tia X-quang, quét theo chiều cắt ngang qua tim, có thể xem liệu có vôi hóa mạch vành hay không, có thể gợi ý vấn đề tim mạch trong tương lai.
Biện pháp điều trị bệnh xơ vữa động mạch
Sử dụng tuốc
Các loại thuốc có thể được sử dụng để điều trị chứng xơ vữa động mạch, bao gồm:
- Thuốc chống kết tập tiểu cầu nhằm giảm khả năng kết dính của các tiểu cầu trong máu với nhau, gây ra cục máu đông.
- Thuốc chống đông máu để giảm khả năng đông máu, làm loãng máu.
- Thuốc giảm cholesterol để làm giảm chất béo (lipid) trong máu, đặc biệt là cholesterol lipid tỷ trọng thấp (LDL).
- Thuốc hạ huyết áp: Một số nhóm thuốc hoạt động theo những cách khác nhau để giảm huyết áp.
Phẫu thuật
Trong một số trường hợp, phẫu thuật có thể cần thiết nếu các triệu chứng đặc biệt nghiêm trọng, cơ hoặc các mô da bị đe dọa. Phẫu thuật để điều trị xơ vữa động mạch bao gồm:
- Phẫu thuật bắc cầu: Sử dụng một tĩnh mạch từ các nơi khác trong cơ thể của bạn hoặc một ống tổng hợp để chuyển hướng máu chảy quanh động mạch bị tắc hoặc bị hẹp.
- Tiêu sợi huyết: Làm tan khối máu đông bằng cách tiêm một loại thuốc vào động mạch bị ảnh hưởng.
- Nong mạch: Sử dụng một ống mỏng, dẻo gọi là ống thông và một quả bóng để mở rộng động mạch.
- Cắt bỏ nội mạc động mạch: Phẫu thuật để loại bỏ chất béo lắng đọng trong động mạch.
- Nạo mảng xơ vữa: Loại bỏ mảng bám động mạch bằng cách sử dụng một ống thông với một lưỡi dao sắc ở một đầu.
Phòng ngừa bệnh xơ vữa động mạch
Thay đổi lối sống là cách đơn giản nhất để phòng ngừa xơ vữa động mạch. Do đó bạn cần:
- Có chế độ ăn uống lành mạnh ít chất béo bão hòa và cholesterol.
- Tránh thực phẩm giàu chất béo.
- Thêm cá vào chế độ ăn uống hai lần mỗi tuần.
- Tập thể dục trong vòng 30-60 phút mỗi ngày, sáu ngày mỗi tuần.
- Bỏ thuốc lá nếu bạn có thói quen hút thuốc.
- Giảm cân nếu bạn đang thừa cân hoặc béo phì.
- Kiểm soát căng thẳng.
- Điều trị các bệnh liên quan đến xơ vữa động mạch, chẳng hạn như cao huyết áp, cholesterol cao và tiểu đường.
Xơ vữa động mạch là bệnh lý nguy hiểm nhưng có thể cải thiện và phòng chống bằng cách cải thiện lối sống trở nên lành mạnh hơn. Vì thế, bạn nên chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa xơ vữa động mạch để đảm bảo sức khỏe và tiết kiệm chi phí về sau.
Leave a reply