Dị ứng là một rối loạn quá mẫn của hệ miễn dịch. Phản ứng dị ứng xảy ra để chống lại các chất vô hại trong môi trường được gọi là chất gây dị ứng. Cơ thể phản ứng bằng cách gây ra các phản ứng như: phát ban, mề đay, tiêu chảy… với một chất lạ như phấn hoa, nọc ong, lông thú cưng hoặc thực phẩm.
Dị ứng là gì?
Dị ứng là triệu chứng bị rối loạn mẫn cảm của hệ miễn dịch, đó là phản ứng xảy ra để chống lại những chất gây dị ứng cho cơ thể. Nói một cách khác, dị ứng là một trong bốn hình thức của triệu chứng mẫn cảm, nó thường xảy ra nhanh chóng và có thể dự đoán trước được.
Dị ứng kích hoạt sự hoạt động quá mức của các tế bào bạch cầu lympho B và một loại kháng thể IgE, dẫn đến phản ứng viêm phổ biến như phát ban, sốt, chàm, ngộ độc thức ăn,…
Tuy nhiên, ở mức độ nhẹ thì dị ứng chỉ xuất hiệu các triệu chứng như ngứa, chảy nước mũi hoặc viêm kết mạc dị ứng. Nếu nặng hơn thì mới gây sốc phản vệ (phản ứng phản vệ) ảnh hưởng đến tính mạng.
Trên thực tế, có rất nhiều loại dị ứng, một số dị ứng xảy ra theo mùa, số khác thì xảy ra quanh năm hoặc thậm chí là suốt đời.
Nguyên nhân gây dị ứng
Dị ứng bắt đầu khi hệ thống miễn dịch của bạn nhầm một chất bình thường vô hại trở thành một mối xâm nhiễm nguy hiểm. Hệ thống miễn dịch sau đó tạo ra các kháng thể chống lại các chất dị ứng đó và lưu lại trong máu. Khi bạn tiếp xúc với chất gây dị ứng một lần nữa, các kháng thể này giải phóng một số hóa chất của hệ thống miễn dịch, chẳng hạn như histamine, gây ra các triệu chứng dị ứng.
Các tác nhân gây dị ứng phổ biến bao gồm:
- Các chất gây dị ứng trong không khí, như phấn hoa, vẩy da động vật, mạt bụi và nấm mốc.
- Một số thực phẩm, đặc biệt là đậu phộng, hạt cây, dị ứng lúa mì, đậu nành, cá, động vật có vỏ, trứng và sữa.
- Côn trùng đốt, chẳng hạn như con ong hoặc ong bắp cày.
- Các loại thuốc, đặc biệt là kháng sinh nhóm penicillin hoặc nhóm thuốc tương tự.
- Mủ cao su hoặc các chất khác mà bạn chạm vào, có thể gây ra dị ứng da.
Các loại dị ứng thường gặp
Dị ứng đường hô hấp
Dị ứng thức ăn
- Dị ứng sữa, lúa mì, trứng, các loại hạt.
- Dị ứng Casein.
- Dị ứng hải sản, động vật có vỏ.
- Dị ứng với thực phẩm có chứa Sulfite.
Dị ứng da
- Viêm da tiếp xúc, mày đay cấp tính và phù mạch.
- Dị ứng với cây thường xuân độc, cây sồi độc và cây sumac độc.
- Dị ứng với vết đốt của côn trùng.
- Dị ứng với mặt trời.
- Dị ứng mỹ phẩm.
- Dị ứng Niken.
Dị ứng thuốc
- Dị ứng aspirin (Salicylate).
- Dị ứng Penicillin.
Những triệu chứng của dị ứng
Các triệu chứng dị ứng phụ thuộc vào chất gây dị ứng và bộ phận bị ảnh hưởng như đường thở, xoang và đường mũi, da và hệ tiêu hóa. Phản ứng dị ứng có thể từ nhẹ đến nặng, trong một số trường hợp nghiêm trọng, dị ứng có thể kích hoạt phản ứng đe dọa đến tính mạng được gọi là sốc phản vệ.
Viêm mũi dị ứng có triệu chứng như:
- Hắt xì.
- Ngứa mũi, ngứa mắt hoặc vòm miệng.
- Chảy nước mũi, nghẹt mũi.
- Chảy nước nước, đỏ hoặc sưng mắt (viêm kết mạc).
Dị ứng thực phẩm có triệu chứng như:
- Ngứa trong miệng.
- Sưng môi, lưỡi, mặt hoặc cổ họng.
- Nổi mề đay.
- Sốc phản vệ.
Dị ứng vết côn trùng đốt có triệu chứng như:
- Sưng/Phù to ở vị trí bị đốt hoặc chích.
- Ngứa hoặc nổi mề đay khắp cơ thể.
- Ho, tức ngực, thở khò khè hoặc khó thở.
- Sốc phản vệ.
Dị ứng thuốc có triệu chứng như:
- Nổi mề đay.
- Ngứa da.
- Phát ban.
- Sưng mặt.
- Thở khò khè.
- Sốc phản vệ.
Viêm da dị ứng, một tình trạng da dị ứng còn được gọi là bệnh eczema với các triệu chứng như:
- Ngứa.
- Nổi mụn nước.
- Đóng vảy hoặc tróc vảy.
- Sốc phản vệ.
Cơ chế, phản ứng và giai đoạn của sốc phản vệ
Do mỗi tác nhân sẽ có các cơ chế khác nhau gây phản ứng dị ứng trên từng bộ phận cơ thể, sau đây bài viết sẽ nói về cơ chế của phản ứng dị ứng nguy hiểm nhất gây ảnh hưởng đến tính mạng của người bệnh là sốc phản vệ.
Sốc phản vệ (Anaphylaxis) là phản ứng dị ứng nghiêm trọng, có liên quan đến nhiều hơn một hệ thống của cơ thể (ví dụ: trên da và đường hô hấp và/hoặc đường tiêu hóa), bắt đầu rất nhanh và có thể gây tử vong. Sốc phản vệ diễn ra với 3 giai đoạn như sau:
- Giai đoạn thứ nhất là giai đoạn mẫn cảm: Bắt đầu từ khi dị nguyên vào cơ thể theo đường tiêm, truyền, hít thở, ăn uống, hoặc do tiếp xúc qua da. Thời kỳ tiềm tàng từ 7 đến 10 ngày, trong đó các kháng thể, thường nhất là IgE được sản xuất và gắn vào những bạch cầu ưa bazơ và các dưỡng bào.
- Giai đoạn thứ hai là giai đoạn hoá sinh bệnh: Đến lần tiếp xúc dị nguyên lần thứ 2, dị nguyên sẽ kết hợp phân tử IgE với sự tham gia của bạch cầu ái toan, điều này giải phóng nhiều loại hoạt chất trung gian: histamin, serotonin, bradykinin, prostaglandin D2, các leucotrien (D4, B4)…
- Giai đoạn thứ ba là giai đoạn sinh lý bệnh. Trong giai đoạn này các hoạt chất kể trên làm giãn động mạch lớn gây tụt huyết áp, co thắt phế quản gây khó thở co thắt dạ dày, tá tràng gây nên cơn đau vùng bụng, co động mạch não gây đau đầu, choáng váng, hôn mê.
Những ai hay mắc dị ứng
Bạn có thể dễ bị dị ứng hơn người khác nếu:
- Có tiền sử gia đình mắc bệnh hen suyễn hoặc dị ứng, có các triệu chứng như viêm mũi dị ứng, nổi mề đay hoặc chàm.
- Là trẻ em.
- Bản thân mắc hen suyễn hoặc bệnh dị ứng khác.
Điều trị
Trong thời gian gần đây, đã có những cải tiến rất lớn trong các thực hành y tế dùng để điều trị chứng dị ứng. Điều trị và phòng bệnh dị ứng chỉ đơn giản là tránh hoặc giảm tiếp xúc với các chất gây dị ứng. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân bị dị ứng với phấn hoa hoặc các chất truyền dẫn trong không khí thì việc tránh tiếp xúc này rất khó thực hiện.
Dùng thuốc
Tùy thuộc vào loại dị ứng, bác sĩ sẽ kê các thuốc có thể giúp giảm phản ứng miễn dịch và giảm bớt các triệu chứng. Bác sĩ có thể kể thuốc kê đơn hoặc thuốc không cần kê đơn dưới dạng thuốc viên hoặc thuốc tiêm, thuốc xịt mũi hoặc thuốc nhỏ mắt.
Liệu pháp miễn dịch
Liệu pháp miễn dịch được lý giải là phương thức tạo ra hiện tượng dung nạp tức thời đối với những tác nhân gây nên tình trạng dị ứng. Tuy nhiên, liệu pháp này đòi hỏi bác sĩ cần phải xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh. Mặt khác, đặc trưng của phương pháp giải mẫn cảm là sự nhắc lại các chất gây dị ứng với liều lượng nhỏ để cơ thể thích nghi và tăng dần sau một thời gian.
Biện pháp hỗ trợ trong điều trị
- Thường xuyên sử dụng nước muối sinh lý để vệ sinh mũi cũng như các xoang bên trong. Đặc biệt, biện pháp này còn giúp cải thiện đáng kể trong những trường hợp bị viêm nhiễm hoặc tắc nghẽn ở mũi.
- Vệ sinh sạch sẽ nơi ở, nơi làm việc để đảm bảo không tồn tại những bụi bẩn, mầm mống gây bệnh. Đặc biệt, hạn chế gây ẩm ướt ở những khu vực như nhà bếp, nhà tắm,… nhằm đẩy lùi khả năng sinh sản và phát triển của vi khuẩn
- Hạn chế tiếp xúc với da, lông của thú cưng cũng như những mạt bụi của hoa, cỏ để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh từ những tác nhân này. Các bạn có thể thường xuyên giặt ga giường, gấu bông bằng nước nóng. Đồng thời sử dụng máy hút bụi để lọc không khí trong phòng ngủ cũng như các không gian sinh hoạt trong nhà.
- Hạn chế ra ngoài khi thời tiết ẩm ướt vì đây là thời điểm mà các vi khuẩn, virus bên ngoài có điều kiện phát triển và tấn công cơ thể. Đồng thời, luôn đeo khẩu trang khi ra ngoài để hạn chế hít phải những bụi bẩn hoặc các tác nhân gây dị ứng.
- Không sử dụng những thức ăn, thực phẩm có chứa chất gây dị ứng đối với cơ thể.
