Phụ nữ bị nhiễm HIV khi mang thai sẽ có tỷ lệ lây truyền từ mẹ sang con là rất cao. HIV không chỉ gây ra những tác hại về mặt sức khỏe mà còn ảnh hưởng lớn đến quá trình phát triển của thai nhi trong bụng mẹ.
Một nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã được thực hiện trên 100 bà mẹ mang thai bị nhiễm HIV thì có khoảng 9 trẻ sẽ bị lây bệnh từ mẹ trong giai đoạn từ khi còn trong bào thai, 17 trẻ bị lây bệnh trong giai đoạn chuyển dạ và 10 trẻ bị nhiễm HIV trong giai đoạn bú mẹ. Tỷ lệ lây nhiễm này chiếm khoảng 30%.
Thời điểm lây nhiễm HIV từ mẹ sang con
Thời kỳ mang thai
Các nghiên cứu khoa học đã tìm thấy virus HIV trong thận, não, gan của thai nhi khi chỉ mới 13 tuần tuổi. Một vài trường hợp trẻ được sinh ra từ người mẹ bị nhiễm HIV đã bị các rối loạn miễn dịch và có sự bất thường về số lượng tế bào CD4, điều này cho thấy sự lan truyền HIV từ mẹ sang con xảy ra rất sớm qua bánh nhau, các nhà khoa học còn gọi đây là kiểu lây truyền dọc.
Lây truyền HIV từ mẹ sang con qua bánh nhau diễn ra rất phức tạp và có nhiều điểm chưa rõ bởi cấu trúc cũng như đặc điểm chức năng của bánh rau sẽ thay đổi theo từng thời kỳ tiến triển của thai nghén.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, dù mẹ bị sơ nhiễm HIV trong khi đã mang thai hay mẹ đã mang thai rồi mới bị nhiễm HIV thì nguy cơ lây sang con qua bánh nhau vẫn là rất lớn, chiếm khoảng 30%.
Lây nhiễm HIV từ mẹ sang con trong khi sinh
Con đường thứ 2 có thể lây nhiễm HIV từ mẹ sang con là trong quá trình chuyển dạ. Lý giải điều này, giới chuyên môn cho rằng, khi thai nhi đi qua đường sinh dục của mẹ để đi ra ngoài thì sẽ bị tiếp xúc trực tiếp với dịch âm đạo và nuốt nước ối (trong máu và dịch âm đạo của mẹ bị nhiễm HIV có chứa virus HIV). Hoặc sự lây truyền xảy ra do sự trao đổi máu của mẹ và thai nhi khi chuyển dạ (các cơn co bóp tử cung có thể bơm máu chứa virus HIV ở mẹ vào hệ thống tuần hoàn của thai nhi và khiến đứa trẻ bị nhiễm HIV từ mẹ). Theo thống kê thì có khoảng 60% số trẻ em bị lây truyền HIV từ mẹ trong giai đoạn này.
Tỷ lệ lây nhiễm sẽ càng tăng lên ở những ca chuyển dạ kéo dài, ca đẻ khó hay thai bị xây xước, phần mềm của mẹ bị dập nát, sang chấn…. Thời gian từ lúc vỡ ối đến khi đứa trẻ ra đời càng dài thì nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con càng lớn. Cứ sau mỗi giờ từ khi vỡ ối, nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con sẽ tăng thêm khoảng 2%.
Đối với những trường hợp sinh đôi, sinh ba thì nguy cơ lây nhiễm HIV ở những đứa trẻ sinh ra trước thường cao hơn đứa sinh ra sau. Cũng chính vì thế, để giảm nguy cơ lây nhiễm HIV từ mẹ sang con trong khi sinh đến mức tối thiểu thì các bác sĩ thường tiến hành rửa âm đạo bằng các chất diệt virus trước khi chuyển dạ.
Khi cho con bú
Mặc dù nồng độ virus HIV có trong sữa mẹ là không cao nhưng khả năng lây truyền HIV từ mẹ sang con vẫn là rất lớn nếu như trẻ bú sữa mẹ nhiễm HIV.
Virus HIV từ sữa mẹ có thể xâm nhập qua niêm mạc miệng, lưỡi, lợi của đứa trẻ và tấn công vào cơ thể, đặc biệt trong trường hợp đứa trẻ có biểu hiện viêm nhiễm trong khoang miệng thì tỷ lệ lây nhiễm càng cao.
Ngoài ra, nếu vú của người mẹ bị nhiễm HIV bị viêm hay có vết nứt hoặc khi trẻ mọc răng cắn vú mẹ chảy máu thì virus HIV còn có thể theo máu vào miệng trẻ và xâm nhập qua niêm mạc trong khoang miệng để gây bệnh. Theo thống kê thì có khoảng 30% số trẻ em bị lây nhiễm HIV từ mẹ trong thời gian cho bú.
Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con
Thực tế, tỷ lệ lây nhiễm HIV từ mẹ sang con sẽ chiếm khoảng 40%. Tuy nhiên, nếu các trường hợp mẹ bị nhiễm HIV được chăm sóc dự phòng tốt thì tỷ lệ lây truyền sang con sẽ giảm xuống còn 10%, thậm chí chỉ còn 1%.
Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, tỷ lệ trẻ em bị lây truyền virus HIV sau dự phòng có kết quả âm tính chiếm trên 90%. Chính vì thế, việc trẻ sinh ra có bị lây nhiễm HIV hay không còn phụ thuộc rất nhiều vào việc điều trị dự phòng ở người mẹ mang thai bị nhiễm virus HIV.
Thai phụ thực hiện một số điều để dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con, đó là:
Điều trị bằng thuốc
- Nếu phát hiện nhiễm HIV trước khi mang thai thì việc sử dụng thuốc điều trị virus HIV đúng cách sẽ giúp làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV sang con và tỷ lệ lây nhiễm chỉ còn ít hơn 1%.
- Trường hợp trước khi mang thai mà thai phụ chưa được điều trị HIV thì hãy trao đổi với bác sĩ về chuyện này để có hướng giải quyết thích hợp. Nếu trong thời kỳ mang thai mà phát hiện dương tính với HIV thì hãy bắt đầu điều trị ngay lập tức và phải dùng thuốc đều đặn mỗi ngày.
Sau khi sinh thì đứa trẻ cũng cần được điều trị trong vòng 4−6 tuần để giúp ngăn ngừa nhiễm HIV hiệu quả hơn.
Sử dụng biện pháp bảo vệ bé trong khi sinh
- Nếu như quá trình điều trị HIV đạt hiệu quả và giảm được lượng virus HIV trong cơ thể của người mẹ thì bác sĩ có thể lên kế hoạch để mẹ có một ca sinh nở bình thường (lúc này nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con trong khi sinh sẽ vô cùng nhỏ).
- Nếu kết quả xét nghiệm cho thấy số lượng virus trong cơ thể của người mẹ còn cao thì có thể sinh mổ sẽ là biện pháp an toàn để tránh lây nhiễm HIV từ mẹ sang con. Thủ thuật này sẽ giúp làm giảm nguy cơ truyền HIV sang con cao hơn là sinh thường.
Biện pháp bảo vệ em bé khi cho bú
- Các kết quả nghiên cứu đã chứng minh trong nguồn sữa của người mẹ bị nhiễm HIV cũng có chứa virus HIV, chính vì thế bé cũng có khả năng bị lây nhiễm HIV từ mẹ trong giai đoạn bú mớm. Tuy nhiên, nếu mẹ tuân thủ tuyệt đối các hướng dẫn về việc cho con bú an toàn hoặc có điều kiện để mua sữa công thức cho trẻ bú thì sẽ tránh lây nhiễm HIV từ mẹ sang con hiệu quả, đây cũng là một trong những biện pháp dự phòng được đặt ra trong trường hợp mẹ bị nhiễm HIV.
- Trường hợp mẹ không đủ điều kiện để nuôi con bằng sữa công thức thì vẫn có thể cho bé bú mẹ nhưng phải tuân thủ điều trị đầy đủ và cho bé bú hoàn toàn bằng sữa mẹ trong ít nhất là 6 tháng đầu đời, tuyệt đối không cho bé ăn bất kỳ loại thức ăn nào khác cùng với sữa mẹ trong thời gian này. Đồng thời bé cũng phải điều trị ARV dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con.
Nếu đã áp dụng tuyệt đối các biện pháp dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con mà vẫn muốn có kết quả chắc chắn xem trẻ có bị nhiễm HIV hay không thì có thể tiến hành các xét nghiệm cho bé ngay sau khi sinh và trong khoảng 4 đến 6 tuần sau đó.
Trường hợp kết quả xét nghiệm là âm tính thì vẫn cần phải tiến hành xét nghiệm lại cho trẻ sau 18 tháng và sau khi kết thúc giai đoạn cho bú để kiểm tra xem trẻ có bị lây truyền trong thời gian cho bú hay không. Nếu kết quả là dương tính thì trẻ cần phải được điều trị ngay lập tức.
Để bảo vệ sức khỏe cho thai nhi và có một thai kỳ khỏe mạnh, an toàn thì thai phụ nên tiến hành xét nghiệm sàng lọc HIV trước khi mang thai hoặc ngay khi biết mình mang thai. Xét nghiệm và chẩn đoán sớm sẽ giúp có được phác đồ điều trị kịp thời và giảm mức độ nặng của bệnh cũng như dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con hiệu quả hơn.
