Bệnh não gan là biến chứng thường gặp của tình trạng suy gan cấp và mạn tính. Bệnh vô cùng nghiêm trọng khi dẫn đến những thay đổi về hành vi, trạng thái tinh thần và hệ thống thần kinh của người bệnh, nguy hiểm nhất là người bệnh có thể bị hôn mê và tử vong.
Não gan là bệnh gì?
Bệnh não gan, hay còn gọi là bệnh hôn mê gan, là bệnh mất chức năng não xảy ra khi gan không thể loại bỏ các độc tố ra khỏi máu. Bệnh gây ra những thay đổi về hành vi, trạng thái tinh thần và hệ thống thần kinh do suy gan. Bệnh não gan cũng là dấu hiệu gan suy yếu quá nặng.
Tình trạng này được cho là do nồng độ amoniac cao trong máu và não gây ra. Amoniac có nguồn gốc từ vi khuẩn ở dạ dày và ruột. Thông thường gan sẽ chuyển hóa amoniac. Tuy nhiên với người mắc bệnh gan, nồng độ amoniac trong máu của họ cao do gan của họ không làm việc. Amoniac qua máu, truyền đến não, ảnh hưởng chức năng của não gây ra các triệu chứng.
Bệnh não gan là biến chứng nặng của xơ gan, tiên lượng rất nặng, tử vong 90- 95% nhất là hôn mê gan nội sinh. Riêng đối với hôn mê gan ngoại sinh nếu điều chỉnh được các yếu tố thuận lợi sau 48- 72 giờ bệnh nhân có thể ra khỏi hôn mê.
Tiên lượng bệnh phụ thuộc vào các yếu tố thuận lợi gây hôn mê gan và tiến triển của bệnh xơ gan.
Nguyên nhân gây bệnh não gan
Ảnh hưởng từ các bệnh về gan: Hầu hết các bệnh nhân mắc bệnh não gan là do xơ gan (xơ gan là bệnh phổ biến nhất) và một tỷ lệ nhỏ của hội chứng não – gan thấy trong viêm gan siêu vi nặng, nhiễm độc gan và bệnh gan do thuốc giai đoạn suy gan cấp tính hoặc tối cấp. Nguyên nhân hiếm hơn là ung thư gan nguyên phát, gan nhiễm mỡ cấp tính của thai kỳ, nhiễm trùng đường mật nghiêm trọng.
Ngoài ra, những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh não gan như: Mất nước, ăn quá nhiều chất đạm (protein), nhiễm trùng, chảy máu từ ruột, dạ dày, thực quản hoặc có các vấn đề về thận, nồng độ oxy thấp trong cơ thể, sử dụng thuốc ức chế hệ thần kinh trung ương (như Barbiturat hoặc thuốc an thần Benzodiazepine).
Những triệu chứng của bệnh
Ngoài những triệu chứng phụ thuộc vào bệnh gan có sẵn trước khi xảy ra hôn mê gan như xơ gan, viêm gan do siêu vi, viêm gan nhiễm độc, … các triệu chứng chủ yếu bao gồm mất phương hướng, đãng trí, lơ mơ. Bệnh nhân có thể thấy buồn ngủ, tâm trạng thay đổi, ngủ lịm, mất trí thậm chí hôn mê.
Những triệu chứng khác bao gồm vàng da, rối loạn ngôn ngữ, run, xúc động, không thể vận động. Ngoài ra còn có những triệu chứng của bệnh gan như vàng da, phồng ngực, co rút tinh hoàn, tràn dịch màng bụng, phù chân.
Não gan (Hôn mê gan) thường chia làm 04 giai đoạn:
- Giai đoạn 1: Các biểu hiện rối loạn thần kinh còn rất nhẹ nhàng và kín đáo, cần khám kỹ mới phát hiện.
- Giai đoạn 2: Các triệu chứng của tiền hôn mê gan càng rõ thêm, trong giai đoạn này triệu chứng rung rũ cánh là nổi bật. Ngoài ra còn có triệu chứng tháp, tăng phản xạ Babinski và tăng trương lực ngoại tháp, hơi thở có mùi amoniac.
- Giai đoạn 3: Hôn mê thật sự với mất nhận thức, cảm giác và vận động.
- Giai đoạn 4: Hôn mê sâu, có thể kèm theo các rối loạn sinh thực, mất phản xạ và Babinski.
Chẩn đoán bệnh não gan
Khám lâm sàng
- Có rối loạn nhận thức: Lú lẫn rồi hôn mê.
- Có các triệu chứng thần kinh như tăng trương lực cơ, tăng phản xạ, rung rũ cánh, Babinski, đôi khi có cả triệu chứng động kinh.
- Hơi thở có mùi gan.
Xét nghiệm
- Điện não đồ: Điện thế cao, đối xứng, sóng chậm delta.
- Amoniac máu tăng cao.
- Rối loạn về điện giải và kiềm toan: Natri máu thường giảm, kali giảm, calci ít bị ảnh hưởng, dự trữ kiềm tăng, pCO2 giảm.
- Dịch não tủy: Glutamine, acid glutamic tăng.
- Các xét nghiệm về chức năng gan.
- CT scan và MRI: Có thể có teo não vùng vỏ hay phù não.
Chẩn đoán phân biệt với các tình trạng khác như cai nghiện rượu, quá liều thuốc an thần, viêm màng não, hạ đường huyết, ung thư não hay đột quỵ.
Điều trị bệnh não gan (Hôn mê gan)
Nguyên tắc điều trị là loại trừ các yếu tố thúc đẩy để ra khỏi giai đoạn cấp, dự phòng tái phát và bảo tồn phần nhu mô còn lại.
Ngoài các phương tiện điều trị và săn sóc theo dõi được áp dụng chung cho bệnh nhân hôn mê, việc điều trị hôn mê gan được dựa trên cơ sở lý thuyết sau:
Ghép gan
Cho đến nay ghép gan vẫn là biện pháp hoàn hảo nhất trong điều trị xơ gan và hội chứng não-gan, tuy nhiên thiếu nguồn tạng hiến là trở ngại chính đối với phương pháp này.
Loại trừ, giảm bớt amoniac máu
Dùng thuốc
- Thuốc tác dụng trên chuyển hóa amoniac ở ruột non: các kháng sinh (neomycin, metronidazol), lactulose (làm giảm amoniac máu do giúp tăng thải amoniac qua phân).
- Thuốc làm tăng thải trừ amoniac qua thận: arginin và ornithin, natri benzoat.
Phẫu thuật: Nếu hôn mê gan xảy ra trên bệnh nhân đã nối tắt cửa – chủ thì phải buộc lại chỗ nối, làm ngưng sự sinh amoniac bởi vi khuẩn đại tràng bằng cách cắt đại tràng phải và trái kèm nối hồi – trực tràng.
Chế độ ăn giảm đạm: Nếu bệnh nhân xơ gan có nhiều đợt hôn mê gan và giữ một chế độ ăn nghèo protein thì nên dùng phối hợp protein thực và động vật.
Duy trì năng lượng và dịch dựa vào cân bằng nước và điện giải.
Giảm hấp thụ các chất độc từ đường ruột
Chế độ ăn giảm protein bắt đầu trong vòng vài ngày, cung cấp hàng ngày lượng calo 1.200-1.600 calo và đủ vitamin, đủ carbohydrate. Nếu bệnh nhân hôn mê cần cho ăn qua ống thông mũi dạ dày. Chất béo có thể làm chậm tiêu ở dạ dày nên sử dụng ít hơn.
Khi thức tỉnh trở lại có thể tăng dần lượng protein đến 40 ~ 60g/ngày. Nguồn gốc khác nhau của protein có xu hướng gây ra hôn mê khác nhau, protein là thịt có tỷ lệ gây ra bệnh não lớn nhất, tiếp theo là protein sữa, thấp nhất protein thực vật. Vì vậy, để sửa chữa cân bằng nitơ âm tính sử dụng protein thực vật là tốt nhất.
Ngoài ra, hiện nay giới chuyên khoa còn sử dụng một sô phương pháp khác như điều chỉnh tỷ lệ amino acid chuỗi nhánh hay sử dụng hợp chất đối kháng thụ thể GABA/BZ để điều trị bệnh não gan.
Để phòng ngừa bệnh não gan, mọi người cần chủ động phòng ngừa các bệnh về gan như xơ gan, viêm gan siêu vi B,.. Bệnh nhân đã bị bệnh gan nên tránh tất cả các yếu tố nguy cơ đã đề cập gây ra bệnh não gan.
Bệnh não gan là biến chứng thần kinh nặng của xơ gan và ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng cuộc sống, thậm chí đe dọa tính mạng nếu không xử lý kịp. Bệnh lý não gan nếu được phát hiện sớm và loại bỏ các yếu tố nguy cơ như chảy máu đường tiêu hóa, giảm kali máu,… thì sẽ giúp người bệnh có tiên lượng tốt hơn.
Leave a reply