Não úng thủy ở trẻ sơ sinh: Nguyên nhân, dấu hiệu và điều trị

Não úng thủy ở trẻ sơ sinh là một trong những căn bệnh nguy hiểm, khó chẩn đoán và khó điều trị. Bệnh có thể phát triển trong bất kỳ thời điểm nào, thậm chí là khi bé còn nằm trong bụng mẹ. 

Bệnh não úng thủy là gì?

Não úng thủy là tình trạng dư thừa quá mức dịch não tủy (CSF), khiến não và sọ sưng lên. Dịch não tủy là chất lỏng trong suốt bao quanh não và tủy sống, có vai trò cung cấp dưỡng chất cho não.

Dịch não tủy được hình thành chủ yếu trong hệ thống não thất do sự tiết của đám rối mạch mạc. Đám rối này nằm trong hai não thất bên, não thất ba và não thất bốn nhưng chủ yếu là trong hai não thất bên. Từ não thất, dịch não tủy sẽ di chuyển đến các bộ phận của hệ thần kinh.

Nguyên nhân não úng thủy ở trẻ sơ sinh

Nguyên nhân khiến bé bị não úng thủy phụ thuộc vào loại bệnh não úng thủy mà bé mắc. Cụ thể:

Não úng thủy bẩm sinh:

Tình trạng này xảy ra khi bé chào đời vì những lý do sau:

• Giãn não thất (Ventriculomegaly): Đây là tình trạng não thất lớn hơn bình thường do khuyết tật bẩm sinh. Điều này khiến dòng chảy của dịch não tủy trở nên bất thường, gây ra não úng thủy.
• Hẹp cống não: Các ống nối các phần của não thất bị hẹp, do đó ngăn cản dòng chảy của dịch não tủy.
• Nang màng nhện: Các túi nang chứa dịch não tủy phát triển bất thường trong lớp màng nhện (một lớp màng bao phủ não). Nang màng nhện có liên kết với não thất, ảnh hưởng đến áp lực của dịch não tủy.
• Nứt đốt sống: Đây là một dị tật ống thần kinh. Thuật ngữ này mô tả gai xương bị hở hay cột sống có phần không kín hoàn toàn. Điều này khiến tủy sống và phần còn lại của hệ thần kinh hình thành bất thường. Dư thừa dịch não tủy là một trong số các bất thường của tình trạng này.
• Người mẹ bị nhiễm trùng trong thời gian mang thai: Nếu mẹ bị nhiễm trùng nghiêm trọng trong thời gian mang thai thì nguy cơ sinh con bị não úng thủy sẽ tăng. Các bệnh như sởi, rubella, quai bị… có thể liên quan đến tình trạng não úng thủy ở trẻ.

Não úng thủy sau khi chào đời

Ngoài tình trạng bẩm sinh, cũng có những đứa bé sinh ra hoàn toàn khỏe mạnh nhưng sau đó lại phát triển bệnh não úng thủy. Nguyên nhân của điều này là do:

• Xuất huyết não thất: Chảy máu trong não khiến máu chảy vào não thất, trộn với dịch não tủy, làm tăng áp suất chất lỏng. Tình trạng này chủ yếu xảy ra ở trẻ sinh non và hiếm khi xảy ra ở các bé sinh đủ tháng.
• Chấn thương đầu có thể gây chảy máu trong não thất dẫn đến chứng tràn dịch não.
• Nhiễm trùng: Tình trạng này có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh, dẫn đến chứng tràn dịch não.
• Hấp thu dịch não tủy kém: Dịch não tủy chảy qua các tâm thất trái nhưng dòng máu không thể hấp thu lượng dịch dư thừa do các khuyết tật trong não thất.

Triệu chứng của bệnh não úng thủy ở trẻ sơ sinh

• Vòng đầu lớn bất thường, có thể dễ dàng nhận thấy bằng mắt thường.
• Thóp trước và thóp sau phồng, ấn vào cảm giác căng.
• Da đầu mỏng do bị kéo căng theo kích thước vòng đầu.
• Các xương hộp sọ tách nhau ra, đường gian khớp giãn rộng.
• Mạch máu nổi rõ dưới da đầu.  
• Bỏ bú, nôn mửa.
• Mắt nhìn lệch xuống dưới, ít chuyển động.
• Co giật, dễ kích thích.
• Tay chân kém linh hoạt.

Các biến chứng não úng thủy ở trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh bị não úng thủy cần được phát hiện và điều trị sớm để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm, khó điều trị và có thể gây ảnh hưởng đến cả cuộc đời của bé như:

• Động kinh.
• Suy giảm thị lực.
• Bại não.
• Nứt đốt sống.
• Dị dạng Chiari.
• Chậm phát triển.
• Gặp khó khăn khi nói, nhai, nuốt…

Ngoài ra, khi trẻ đã được điều trị, trẻ vẫn có thể gặp các biến chứng có liên quan đến các phương pháp điều trị, đe dọa sức khỏe của bé như nhiễm trùng, tổn thương não, thậm chí là tử vong.

Chẩn đoán chứng não úng thủy ở trẻ sơ sinh

Cách chẩn đoán não úng thủy thông qua các bước sau:

• Kiểm tra sức khỏe: Bác sĩ sẽ đo chu vi đầu của trẻ sơ sinh và kiểm tra xem có sự tăng trưởng bất thường hay không. Đôi mắt của bé cũng sẽ được kiểm tra để xác định xem bé có nhìn lệch xuống hay không.
• Siêu âm: Bác sĩ sẽ siêu âm đầu bé. Các sóng siêu âm sẽ tạo thành hình ảnh của não để quan sát xem dịch não thủy có tích tụ hay không.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT), sử dụng nhiều hình ảnh X-quang để tạo ra hình ảnh ba chiều của não. Nó giúp bác sĩ phát hiện chính xác vị trí sưng. Chụp CT mất khoảng 20 phút và yêu cầu bé phải nằm yên. Do đó, bác sĩ có thể cho bé uống thuốc an thần trước khi chụp.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Đây là xét nghiệm sử dụng từ trường và sóng vô tuyến để tạo ra hình ảnh ba chiều của não. Hình ảnh này sẽ cho thấy chính xác mọi bộ phận của não. Quá trình chụp MRI có thể tốn đến một giờ tùy thuộc vào loại thiết bị.

Biện pháp điều trị chứng não úng thủy ở trẻ sơ sinh

Phẫu thuật cấy ống shunt não thất (VP): 

Đây là phương pháp điều trị phổ biến nhất cho trẻ sơ sinh bị não úng thủy. 

Bác sĩ sẽ dùng một ống shunt dài, có hình dạng giống như ống thông, bằng silicon đặt vào bên trong não, từ não thất đến khoang phúc mạc, không gian bên trong bụng nơi có dạ dày và ruột. Kích thước của ống shunts cần được thay đổi theo kích thước của bé.

Thông qua ống shunt, dịch não tủy bị ứ đọng sẽ được di chuyển ra khỏi não đến khoang phúc mạc, được hấp thụ vào máu. Bác sĩ sẽ gắn 1 chiếc van gần não thất để điều khiển dòng chảy, áp lực của dịch não tủy khi thoát ra khỏi não thất và ngăn ngừa hiện tượng dòng chảy ngược của dịch não tủy khi bệnh nhân chuyển động hay thay đổi vị trí. 

Trong một số trường hợp, ống bị nhiễm trùng, hay các chức năng của ống không hoạt động hiệu quả, bác sĩ sẽ yêu cầu bé thực hiện phẫu thuật để thay thế ống shunts.

Nội soi phá sàn não thất 3

Bác sĩ sẽ rạch 1 đường ở não thất và chèn một máy dò để nhìn vào bên trong hệ thống não thất. Điều này cho phép các bác sĩ tạo ra 1 con đường mới cho dòng chảy dịch não tủy. Phương pháp này ít gây đau đớn nhưng ít hiệu quả với trẻ sơ sinh.

Các phương pháp phòng ngừa não úng thủy cho trẻ

Để phòng ngừa nguy cơ trẻ sinh ra mắc phải não úng thủy, các mẹ cần chủ động thực hiện các biện pháp sau:

• Khám sức khỏe định kỳ trong quá trình mang thai để phát hiện sớm bệnh, từ đó cơ hội sống của trẻ tăng lên.
• Tiêm chủng trong thời gian mang thai: Các mẹ cần tham khảo ý kiến của bác sĩ về việc tiêm các loại vắc xin phòng bệnh.
• Bảo vệ bản thân khỏi các tác nhân như vi khuẩn, virus để giảm nguy cơ ảnh hưởng tới sự phát triển của bào thai.
• Bảo vệ trẻ không bị chấn thương đầu: Trong quá trình trẻ tập bò, tập đi, cần loại bỏ những vật thể không an toàn. Sử dụng nôi có thanh chắn bảo vệ để giảm nguy cơ trẻ bị ngã.
• Tiêm chủng cho trẻ để bảo vệ trẻ khỏi bệnh tật, từ đó giảm nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng ảnh hưởng đến não bộ.

Bệnh não úng thủy ở trẻ sơ sinh có thể kéo dài suốt đời. Tuy nhiên, việc phát hiện sớm và điều trị hiệu quả sẽ giúp trẻ tránh được những biến chứng nguy hiểm, có thể phát triển và sinh hoạt bình thường, ít hạn chế. Do đó, bố mẹ cần cho bé đi khám sức khỏe định kỳ, chăm sóc trẻ cẩn thận và chú ý đến các biểu hiện bất thường của bé để theo dõi và bảo vệ sức khỏe của bé.