Bệnh nhân HIV/AIDS dễ mắc các bệnh nấm sâu do tình trạng suy giảm miễn dịch tạo điều kiện cho nhiễm trùng cơ hội. Đặc biệt, nhiễm nấm cũng là nguyên nhân dẫn đến tử vong ở bệnh nhân HIV/AIDS
Trước khi được điều trị bằng thuốc kháng virus, nhiễm trùng cơ hội và nhiễm nấm là vấn đề lớn đối với những người nhiễm HIV/AIDS. Sau khi điều trị bằng thuốc kháng virus, số ca nhiễm nấm và tử vong do nấm ở người nhiễm HIV giảm đi đáng kể.
Ví dụ, một nghiên cứu cho thấy tỷ lệ mắc bệnh cryptococcus ở bệnh nhân AIDS đã giảm khoảng 90% trong những năm 1990. Việc giảm nhiễm trùng cơ hội chủ yếu là do liệu pháp kháng virus (ART) giúp giữ cho người nhiễm HIV đến giai đoạn mà hệ thống miễn dịch của họ dễ bị nấm nhất và các bệnh nhiễm trùng khác. Mặc dù vậy, bệnh nấm vẫn là mối lo ngại đối với người bị nhiễm HIV/AIDS.
Vì sao bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS dễ bị nhiễm nấm
HIV gây bệnh bằng cách gắn vào các tế bào T giúp đỡ CD4+ (còn gọi là lympho bào T4), đây là bạch cầu tham gia quá trình đáp ứng miễn dịch chống lại ung thư và virus gây bệnh. Khi số lượng tế bào T CD4+ giảm, người đó dễ mắc một số bệnh. Khi đó các bệnh nhiễm trùng cơ hội này là nguyên nhân tử vong chính ở người mắc AIDS trong đó có nấm sâu
Bình thường trên da người có tồn tại nấm ở thể không hoạt động. Khi bệnh nhân mắc HIV/AIDS gây suy giảm miễn dịch, mất đi cơ chế tự bảo vệ trên da, tạo điều kiện thuận lợi cho nấm xâm nhập vào cơ thể gây ra các bệnh nấm sâu
AIDS là giai đoạn cuối ( giai đoạn IV) của HIV. Đánh giá giai đoạn AIDS dựa vào triệu chứng lâm sàng hoặc số lượng tế bào T CD4 và tỷ lệ phần trăm T CD4 so với tế bào Lympho ở da. Các nhiễm trùng cơ hội đặc biệt nhiễm nấm có mối liên quan mật thiết với tình trạng suy giảm miễn dịch của người bệnh.
Các bệnh nấm sâu thường gặp ở người nhiễm HIV/AIDS
Nấm do Candida
Là nhiễm trùng cơ hội thường gặp nhất, chiếm 90% các trường hợp nhiễm HIV. Biểu hiện lâm sàng tại miệng hầu và âm đạo.
Nấm candida vùng miệng hầu
- Người bệnh có cảm giác đau đớn, rát bỏng ở miệng, giảm cảm giác vị giác, nuốt đau hoặc đau sau xương ức
- Sau đó xuất hiện nhiều đốm hoặc đám giả mạc màu trắng, dễ bong với 4 hình thái lâm sàng: giả mạc, trợt đỏ, tăng sản và viêm góc mép. Bệnh khu trú ở lưỡi, lợi, mặt trong má, vòm họng kèm các đốm giả mạc lan dần xuống họng, thực quản.
Viêm âm hộ âm đạo do Candida
- Ở nữ giới: Bệnh gây ngứa ngáy, cảm giác rát bỏng ở âm đạo, âm hộ. Khí hư có màu trắng đục lợn gợn như sữa, không hôi, số lượng nhiều bám vào thành âm đạo. Có thể kèm theo đi tiểu khó, đau khi giao hợp.
- Ở nam giới, nhiễm nấm có thể làm da dương vật, hậu môn và bìu đỏ, trợt và ngứa nhiều.
Nấm do Cryptococcosis
Nhiễm Cryptococcosis là loại nấm đứng thứ 2 thường gặp ở bệnh nhân HIV/AIDS do hít phải bào tử nấm do đó tổn thương điển hình là ở phổi.
Cryptococcus có thể lan truyền đến não và màng não. Biểu hiện là u hạt màng não hoặc viêm màng não do cryptococcus có nguy cơ nguy hiểm đến tính mạng và đòi hỏi liệu pháp điều trị tích cực.
Các vị trí tổn thương trong nhiễm trùng lan tỏa bao gồm da, đầu xương dài, khớp, gan, lá lách, thận, tuyến tiền liệt và các mô khác.
Các biểu hiện của cryptococcosis phụ thuộc vào vị trí tổn thương
- Hệ thần kinh trung ương: Biểu hiện sốt nhẹ hoặc không sốt. Ở bệnh nhân AIDS, viêm màng não do cryptococcus có thể gây ra rất ít hoặc không có triệu chứng. Đau đầu và rối loạn ý thức có thể xảy ra. Các biểu hiện khác như: liệt vận nhãn, liệt mặt, gây mù ( hiếm xảy ra)
- Nhiễm trùng phổi: Viêm phổi do cryptococcus ở bệnh đến AIDS có thể biểu hiện như viêm phổi nặng, viêm phổi tiến triển kèm khó thở cấp tính nguy hiểm đến tính mạng
- Nhiễm trùng da: Tổn thương da lan tỏa có thể biểu hiện như mụn mủ, nốt sần, u cục hoặc tổn thương loét, đôi khi tương tự như mụn trứng cá, u mềm lây, hoặc ung thư biểu mô tế bào đáy.
Nấm do Histoplasmosis
Histoplasmosis trước đây hiếm, nhưng ngày nay tăng lên cùng bệnh AIDS
- Biểu hiện lâm sàng thường cấp tính, bán cấp hoặc mạn tính với triệu chứng sốt, sụt cân, gan, lách to, hạch to và các biểu hiện về phổi như ho, khó thở
- Biểu hiện ở da: dát đỏ, sẩn và cục có nút dầy sừng hoặc hoại tử, mụn mủ, viêm nang lông, các mảng sùi; thương tổn dạng trứng cá hoặc trứng cá đỏ hay vảy nến thể giọt, các vết loét hoặc viêm tổ chức dưới da.
- Ở niêm mạc miệng: có thể là các cục và đám sùi, loét xuất hiện ở vòm miệng, miệng hầu, viêm tiểu thiệt, khoang mũi…
Nấm do Penicillinosis
- Biểu hiện toàn thân thường gặp nhất là sốt, sụt cân
- Các biểu hiện khác gồm: thương tổn da, thiếu máu, gan to, hạch to có hoặc không kèm lách to.
- Thương tổn da là những sẩn màu hồng nhạt giống u mềm lây, kích thước từ 1- 3cm đường kính, trung tâm sẩn lõm xuống, có sẩn hoại tử ở trung tâm
- Triệu chứng ở phổi như ho, khó thở
Nấm do sporotrichosis
- Là bệnh nhiễm nấm Sporotrichosis mạn tính ở da và các hạch bạch huyết nông gây ra các áp xe và loét lan tỏa.
- Thương tổn da là các sẩn, các cục đóng vảy tiết, dày sừng kích thước 1-2cm, sau loét ra. Có thể rải rác hoặc tập trung dày đặc ở khắp người hoặc bàn tay, bàn chân hay niêm mạc miệng.
- Tổn thương tại các cơ quan khác như mắt có thể tổn thương với triệu chứng giảm dẫn truyền, sơ teo và sa màng mạch nho, viêm khớp lan tỏa,.. phổi, gan, lách, ruột và màng não cũng có tổn thương.
Điều trị nhiễm nấm sâu ở người nhiễm HIV/AIDS
Nấm sâu cần được phát hiện và tìm cách điều trị càng sớm càng tốt để cố gắng tránh nhiễm trùng nghiêm trọng.
- Điều trị chống Retrovirus (ARV) rất quan trọng. Bắt đầu điều trị ARV giúp làm chậm tiến triển của HIV và có thể làm giảm khả năng bị nhiễm nấm.
- Điều trị bằng thuốc chống nấm. Các thuốc chống nấm được sử dụng theo đúng chỉ định của bác sĩ. Tùy theo mức độ, tình trạng bệnh mà chỉ định đường dùng khác nhau như đường bôi, đường uống, đường đặt âm đạo.
- Giữ số lượng CD4 trên 200 có thể giúp tránh được bệnh nấm sâu. Bệnh nhân nhiễm HIV có nguy cơ bị nhiễm nấm cao nhất khi số lượng CD4 của bạn dưới 200.
- Giữ gìn vệ sinh, sử dụng kháng virus HIV, tránh các khu vực có nhiều bụi như các công trường xây dựng, khu vực nuôi gia súc, gia cầm…giúp ngăn ngừa nấm sâu ở bệnh nhân HIV/AIDS
