Nhiễm trùng đường tiểu là một trong những bệnh nhiễm trùng thường gặp nhất, đặc biệt phụ nữ có tỷ lệ mắc cao gấp đôi nam giới. Bệnh nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách sẽ dẫn đến biến chứng nguy hiểm như: nhiễm trùng huyết, sốc nhiễm trùng, tổn thương thận,…
Nhiễm trùng đường tiểu là bệnh gì?
Nhiễm trùng đường tiết niệu hay nhiễm khuẩn đường tiết niệu hoặc nhiễm trùng tiểu (Urinary Tract Infection – UTI) là tình trạng viêm nhiễm ở bất kỳ bộ phận nào của hệ tiết niệu – thận, niệu quản, bàng quang và niệu đạo. Trong đó, hầu hết các bệnh nhiễm khuẩn thường liên quan đến đường tiết niệu dưới gồm bàng quang và niệu đạo.
Nhiễm trùng bàng quang có thể gây nên những cơn đau đớn và cảm giác khó chịu. Tuy nhiên, hậu quả nghiêm trọng sẽ xảy ra nếu nhiễm trùng đường tiểu lây lan đến thận. Thông thường, bác sĩ sẽ điều trị bệnh đường tiết niệu bằng thuốc kháng sinh. Nhưng các chuyên gia tiết niệu khuyên nên thực hiện nguyên tắc “phòng bệnh hơn chữa bệnh” để giúp ngăn ngừa nguy cơ bị nhiễm trùng hiệu quả hơn.
Nguyên nhân gây nhiễm trùng đường tiểu
Vi sinh vật là tác nhân chính gây nhiễm trùng đường tiểu, hầu hết là vi khuẩn. Tuy nhiên, đôi khi bạn cũng có thể mắc bệnh do nhiễm nấm hoặc virus.
Phần lớn tình trạng viêm đường tiết niệu thường do vi khuẩn Escherichia coli (E. coli) – loại vi khuẩn có trong hệ tiêu hóa gây ra, chủ yếu ở bàng quang. Chlamydia và Mycoplasma cũng góp phần dẫn đến bệnh nhưng thường ở niệu đạo.
Yếu tố nguy cơ nhiễm trùng đường tiểu
Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh, chẳng hạn ở trẻ em như:
- Bất thường giải phẫu trong đường tiết niệu.
- Hội chứng mất khả năng thải nước tiểu – trẻ nhịn tiểu mặc dù đang buồn tiểu.
- Bé trai chưa cắt bao quy đầu.
- Táo bón, có thể gây ép lên bàng quang, ngăn chặn bàng quang tống hết nước tiểu.
- Bàng quang mất khả năng tống nước tiểu (bàng quang mất kiểm soát).
- Thói quen vệ sinh kém.
Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh ở người lớn như:
- Quan hệ tình dục quá nhiều hoặc thường xuyên thay đổi bạn tình.
- Phụ nữ ở giai đoạn mãn kinh.
- Tiền sử mắc bệnh đái tháo đường.
- Đang đặt ống thông tiểu.
- Bất động lâu ngày (chấn thương, bại liệt).
- Sỏi thận.
- Theo tuổi tác – người có hệ miễn dịch yếu có nguy cơ mắc bệnh càng cao.
- Đang sử dụng biện pháp ức chế miễn dịch.
- Tác dụng phụ của liệu pháp xạ trị hoặc thuốc hóa trị như: cyclophosphamide và ifosfamide.
Triệu chứng nhiễm trùng đường tiểu
Triệu chứng bệnh chung của nhiễm trùng đường tiết niệu có thể nhận biết bao gồm:
- Buồn nôn, nôn mửa.
- Cảm giác buốt, rát khi đi tiểu.
- Nước tiểu sẫm màu, đục cuối nước, có mùi khai nồng, thậm chí có lẫn máu.
- Cảm giác buồn tiểu thường xuyên nhưng tiểu ít.
- Đau bụng, đau ngứa cơ quan sinh dục, đau lưng.
- Nếu để muộn, bệnh nhân có thể bị sốt, mệt mỏi, da xanh, niêm mạc nhợt.
Tình trạng sức khỏe của người bệnh cũng ảnh hưởng đến các triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu xuất hiện. Nữ giới thường bị đau vùng chậu nhiều hơn trong khi nam giới bị nhiễm trùng đường tiết niệu dễ bị đau vùng trực tràng.
Bộ phận nhiễm trùng khác nhau sẽ gây ra các triệu chứng khác nhau như sau:
Nhiễm trùng bàng quang
Nhiễm trùng bàng quang khiến vùng chậu chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, đặc biệt ở nữ giới. Triệu chứng điển hình là chuột rút, co thắt vùng bụng và lưng dưới, gây ra những cơn đau bất chợt, thường xuyên vô cùng khó chịu.
Ngoài ra, bệnh nhân bị nhiễm trùng bàng quang cũng có triệu chứng dễ nhận biết khác như: Tiểu buốt, tiểu ra máu, tiểu nhiều lần,…
Nhiễm trùng thận
Đây là dạng nhiễm trùng đường tiết niệu nguy hiểm và khó điều trị nhất, triệu chứng cũng khá điển hình. Tình trạng đau thường xuất hiện ở vùng bên hông gần vị trí thận nhất, cơn đau nghiêm trọng dễ lan rộng tới lưng trên.
Ngoài ra, nhiễm trùng thận còn gây triệu chứng toàn thân như: ớn lạnh, sốt cao, người mệt mỏi, suy nhược, thường xuyên run rẩy,…
Nhiễm trùng thận cần được điều trị càng sớm càng tốt mới không dẫn tới biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe.
Nhiễm trùng niệu đạo
Triệu chứng nhiễm trùng niệu đạo không quá đặc trưng, điển hình nhất là tăng tiết dịch tiết niệu đạo cùng với tình trạng tiểu buốt, nóng rát khi đi tiểu.
Nhiễm trùng niệu quản
Niệu quản là cơ quan khá kín, khó bị nhiễm trùng nhất trong hệ tiết niệu. Triệu chứng bệnh cũng chưa được xác nhận rõ.
Nhiễm trùng do đặt ống thông đường tiểu
Bệnh nhân được điều trị bằng đặt ống thông, cơ thể có thể có những phản ứng bài trừ như sưng viêm hoặc bị nhiễm trùng. Triệu chứng lúc này rất nghèo nàn, người bệnh có thể chỉ bị tăng thân nhiệt nhẹ dẫn tới khó khăn trong phát hiện và chẩn đoán bệnh.
Bệnh nhân nhiễm trùng tại một cơ quan trong đường tiết niệu nếu không điều trị tốt, vi khuẩn có thể phát triển và xâm nhập gây nhiễm trùng lây lan. Nguy hiểm nhất vẫn là nhiễm trùng thận, cần được điều trị y tế kịp thời.
Biến chứng nguy hiểm của nhiễm trùng đường tiểu
Nhiễm trùng đường tiểu dễ điều trị, nhưng điều quan trọng là phải chẩn đoán và điều trị kịp thời trước khi chúng lây lan xa hơn. Nếu không được điều trị sớm hoặc không đủ thời gian cấp tính, nhất là khi các yếu tố nguy cơ không được loại bỏ, bệnh có thể trở nên trầm trọng và gây ra nhiều phiền toái như:
- Viêm thận bể thận cấp.
- Áp xe quanh thận.
- Nhiễm trùng huyết, có khả năng dẫn đến tử vong.
- Suy thận cấp.
- Trẻ em có trào ngược bàng quang niệu quản có thể gây nhiễm trùng thận nhanh chóng đưa đến suy thận mạn tính.
- Phụ nữ mang thai nếu mắc bệnh có thể gây đẻ non, sảy thai, trẻ thiếu cân hoặc nhiễm trùng sơ sinh,…
- Hẹp niệu đạo ở nam giới.
Chuẩn đoán bệnh nhiễm trùng đường tiết niệu
Trước khi đưa ra phác đồ điều trị nhiễm khuẩn đường tiết niệu, bác sĩ sẽ chỉ định bệnh nhân thực hiện một số xét nghiệm dưới đây:
- Phân tích mẫu nước tiểu: Bác sĩ sẽ yêu cầu lấy mẫu nước tiểu của người bệnh để phân tích trong phòng thí nghiệm nhằm tìm ra tế bào bạch cầu, hồng cầu hoặc vi khuẩn. Để đảm bảo độ chính xác của mẫu nước, người bệnh được hướng dẫn lau bộ phận sinh dục bằng giấy sát trùng và lấy nước tiểu giữa dòng.
- Cấy nước tiểu: Công đoạn này có thể thực hiện sau khi phân tích nước tiểu trong phòng thí nghiệm và cho bác sĩ biết vi khuẩn nào đang gây nhiễm trùng cho bạn, loại thuốc nào sẽ hiệu quả nhất.
- Chụp chiếu hình ảnh về đường tiết niệu: Nếu bạn thường xuyên bị nhiễm trùng mà bác sĩ nghi ngờ có thể do bất thường của đường tiết niệu, bạn có thể được siêu âm, chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI). Bác sĩ có thể sử dụng thuốc cản quang để làm nổi bật các cấu trúc trong đường tiết niệu của bạn để cho kết quả chính xác.
- Nội soi bàng quang: Sử dụng ống soi giúp bác sĩ khảo sát bên trong các bộ phận của đường tiết niệu. Nếu bạn bị nhiễm trùng đường tiểu tái phát, bác sĩ có thể dùng một ống dài, mỏng và có thấu kính để quan sát bên trong niệu đạo, bàng quang.
Biện pháp điều trị bệnh nhiễm trùng đường tiết niệu
Sẽ khó để viêm đường tiết niệu tự khỏi, mà người bệnh cần được điều trị để tiêu diệt tác nhân gây bệnh. Các phương pháp điều trị sẽ phụ thuộc vào mức độ viêm nhiễm:
Đối với những trường hợp nhiễm trùng đơn giản
Các bác sĩ có thể kê một số loại thuốc như Trimethoprim, Ceftriaxone,… Sau một vài ngày điều trị, triệu chứng của bệnh nhân sẽ thuyên giảm khá rõ. Nhưng bệnh nhân vẫn có thể phải tiếp tục dùng thuốc trong khoảng một tuần hoặc lâu hơn. Ngoài thuốc kháng sinh, bệnh nhân có thể được kê thêm thuốc giảm đau nếu cần thiết.
Điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu mạn tính
Trong một số trường hợp, tình trạng nhiễm trùng này có nguy cơ trở thành mạn tính. Nếu bạn bị tái nhiễm 2–3 lần trong một năm, hãy trao đổi với bác sĩ để có phác đồ điều trị phù hợp hơn, ví dụ như:
- Uống thuốc kháng sinh liều thấp trong thời gian dài nhằm ngăn ngừa nhiễm trùng tái phát.
- Sử dụng kháng sinh sau khi quan hệ, nếu nguyên nhân gây nhiễm trùng có liên quan đến các bệnh lây qua đường tình dục (STD).
- Dùng kháng sinh trong vòng 1–2 ngày mỗi khi triệu chứng viêm đường tiết niệu xuất hiện.
Cách chăm sóc người bệnh
Trong trường hợp đã bị nhiễm khuẩn đường tiết niệu, không nên quá lo lắng. Thay vào đó hãy tự chăm sóc hoặc giảm cảm giác khó chịu cho người thân bằng những lời khuyên sau đây:
- Khuyến khích người bệnh uống đủ nước, tránh thức uống giàu caffeine.
- Hạ sốt bằng thuốc và lau mát khi bệnh nhân sốt cao.
- Chườm ấm bụng để giảm cảm giác khó chịu cho bàng quang.
- Thực hiện chế độ ăn giàu chất đạm và các vitamin.
- Nếu bệnh nhân suy thận, giảm ăn protid có trong hải sản, trứng, sữa tươi…
- Hướng dẫn vệ sinh vùng kín đúng cách.
- Khuyến khích bệnh nhân tăng cường vận động.
Phòng ngừa nhiễm trùng đường tiểu
Nhiễm trùng đường tiểu là căn bệnh rất phổ biến nhưng không thể ngăn chặn hoàn toàn. Tuy nhiên, một vài thay đổi có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh như:
- Uống nhiều nước và đi tiểu thường xuyên, tuyệt đối không nhịn tiểu.
- Tránh dùng bia, rượu hay thức uống chứa nhiều caffeine vì có khả năng kích thích bàng quang.
- Giữ vệ sinh vùng kín sạch sẽ, dùng khăn sạch để lau từ trước ra sau khi đi tiểu.
- Tắm bằng vòi hoa sen, hạn chế tắm bồn.
- Phụ nữ nên cân nhắc kỹ lưỡng khi chọn mua băng vệ sinh hoặc cốc nguyệt san.
- Nếu bạn sử dụng màng ngăn âm đạo, bao cao su không có nhãn hoặc thạch diệt tinh trùng để tránh thai, hãy cân nhắc chuyển sang phương pháp khác.
- Tránh dùng nước hoa lên bộ phận sinh dục.
- Ưu tiên chọn đồ lót làm bằng vải cotton thoáng mát; không nên mặc đồ bó sát.
- Vệ sinh trước và sau khi quan hệ tình dục. Nên đi tiểu sau khi quan hệ, việc này giúp đào thải những mầm bệnh trước khi chúng kịp vào bàng quang.
Nhiễm trùng đường tiết niệu là một bệnh lý có thể được chữa khỏi hoàn toàn, nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Vì thế, ngoài chú ý các biện pháp phòng ngừa như trên, bạn cũng nên quan tâm đến những mọi biểu hiện của cơ thể để kịp thời thăm khám và điều trị.
