Tai biến mạch máu não là một tình trạng bệnh lý rất nguy hiểm và khả năng dẫn đến tử vong là rất cao, những người may mắn qua khỏi nhưng phải chịu đựng di chứng nặng nề.
Tai biến mạch máu não là bệnh gì?
Tai biến mạch máu não hay đột quỵ não là bệnh lý bị gây ra bởi tình trạng không thể cung cấp máu cũng như oxy đến não khiến cho não bị mất chức năng một cách đột ngột mang tính chất cấp tính. Thời gian càng dài thì não tổn thương càng nặng, bệnh nhân sẽ tiến gần với bờ vực tử vong thêm một bước. Các cơ quan trên cơ thể được điều khiển bởi não bộ sẽ không tiếp tục hoạt động được nữa khiến bệnh nhân bị tê liệt, không giao tiếp được,…
Bệnh được chia làm 2 thể lâm sàng như sau:
- Đột quỵ nhồi máu não: Đây là tình trạng tắc nghẽn động mạch mang máu cho não. Một số loại đột quỵ nhồi máu não đó là huyết khối, nhồi máu ổ khuyết, tắc mạch máu não…
- Đột quỵ chảy máu não: Đây là tình trạng tai biến mạch máu não do hiện tượng vỡ mạch máu não gây ra. Một số loại đột quỵ chảy máu não là chảy máu bên trong nhu mô não, chảy máu não và tràn máu ra não thất, chảy máu não thất nguyên phát, chảy máu dưới màng nhện, chảy máu não sau khi nhồi máu não xảy ra.
Nguyên nhân gây tai biến mạch máu não
Hai nguyên nhân chủ yếu gây đột quỵ là do thiếu máu cục bộ (tắc nghẽn động mạch) hoặc do xuất huyết não (mạch máu bị vỡ hoặc rò rỉ).
Thiếu máu cục bộ (nhồi máu não)
Sự lưu thông của máu bị tắc nghẽn khiến lượng máu cung cấp cho não bộ bị thiếu đột ngột. Nguyên nhân gây ra tình trạng này chủ yếu đến từ các bệnh lý tim mạch, mỡ máu cao, xơ vữa động mạch…
Bên cạnh đó, tình trạng cơn thiếu máu thoáng qua (TIA) do máu không đủ cung cấp cho não và các bộ phận trên cơ thể làm não bị thiếu máu đột ngột gây ra các hiện tượng như rối loạn ý thức tạm thời, tay chân tê cứng,…
Cơn thiếu máu thoáng qua có biểu hiện giống như tai biến mạch máu não nhưng chỉ xảy ra trong 1 thời gian ngắn khoảng vài phút đến vài giờ đồng hồ. Tuy nhiên, nếu không có biện pháp điều trị kịp thời, cơn thiếu máu não thoáng qua sẽ dẫn đến tai biến mạch máu não thực sự.
Xuất huyết (chảy máu não)
Là tình trạng xuất huyết não bên trong hay chảy máu thùy não, chảy máu thân não, chảy máu vỏ não và chảy máu tiểu não. Đây là tai biến diễn tiến rất nhanh và gây ra các biến chứng cực kỳ nguy hiểm, thậm chí có nguy cơ gây tử vong cao cho người bệnh nếu không được điều trị kịp thời.
Tai biến do xuất huyết não thường có nguyên nhân do huyết áp tăng cao bất thường, gây nứt vỡ mạch máu não. Những người mắc bệnh cao huyết áp hoặc sử dụng rượu bia, chất kích thích quá nhiều rất dễ gặp phải loại tai biến này.
Các yếu tố nguy cơ bao gồm:
- Người có tiền sử bị bệnh cao huyết áp, đái tháo đường, bệnh tim mạch, suy tim
- Tiền sử cá nhân hoặc gia đình đã từng bị đột quỵ, thiếu máu não thoáng qua hoặc đau tim
- Lạm dụng các chất kích thích như uống nhiều rượu, hút thuốc lá, hoặc tiếp xúc với khói thuốc thụ động, sử dụng ma túy
- Chế độ ăn uống không hợp lý, dẫn đến thừa cân, béo phì, lượng Cholesterol cao
- Về tuổi tác, người trong nhóm tuổi từ 55 tuổi trở lên có nguy cơ cao hơn
- Về yếu tố giới tính, nam giới có nhiều nguy cơ tắc mạch máu não hơn nữ giới, nhưng nữ giới có khả năng bị tử vong cao hơn
- Việc sử dụng thuốc tránh thai hay các liệu pháp điều chỉnh hormone, thay đổi nội tiết tố cũng làm tăng nguy cơ gây bệnh.
Những dấu hiệu cảnh báo đột quỵ
Những triệu chứng của bệnh tai biến mạch máu não xuất hiện ngẫu nhiên, mang tính đột ngột, có thể ban đầu triệu chứng rất nhẹ nhưng sau đó bệnh sẽ tiến triển nặng hơn nên cần chú ý
- Liệt vận động, rối loạn cảm giác nửa người như liệt chi trên, chi dưới, tê bì chi…
- Rối loạn về ngôn ngữ như nói khó, không tìm được từ ngữ để diễn đạt lời nói, không hiểu người khác nói…
- Thị lực giảm, có thể mù 1 mắt.
- Đau đầu dữ dội, đột ngột, buồn nôn, nôn, chóng mặt.
- Đi đứng loạng choạng, không thể phối hợp các động tác với nhau.
- Một số dấu hiệu rối loạn ý thức như lú lẫn, hôn mê, ngủ sâu…
- Dây thần kinh VII bị liệt nên có dấu hiệu méo miệng.
- Dây thần kinh III, VI, VII có thể bị thương tổn dẫn đến dấu lác mắt hay sụp mi
- Rối loạn chức năng của cơ vòng khiến bệnh nhân tiểu không tự chủ, bí tiểu
- Hội chứng màng não
- Kích động, trầm cảm
- Huyết áp tăng trên 180/110mmHg, mạch đập nhanh.
- Khi có dấu hiệu chảy máu nào thì tình trạng rối loạn hô hấp có thể diễn ra.
Khi thấy các dấu hiệu trên, cần đưa bệnh nhân vào viện sớm để khám và điều trị kịp thời. Nếu quá thời gian cửa sổ điều trị, bệnh nhân có thể xuất hiện các biến chứng dẫn đến tàn phế nặng nề.
Trong khi chờ xe cấp cứu, nếu người bệnh tỉnh, đặt nằm nghiêng về bên lành, đầu nâng lên nhẹ. Không cho bệnh nhân ăn hoặc uống bất kỳ thứ gì. Kiểm tra đường thở nhằm lấy ra các dị vật hoặc lau đờm dãi trong miệng có thể gây khó thở. Nếu người bệnh liệt, khi vận chuyển cần trợ giúp và đặt nghiêng về bên lành. Nếu bệnh nhân không thấy mạch hoặc ngưng thở, cần tiến hành ép tim ngoài lồng ngực (80-100 lần một phút) cho đến khi tim đập lại.
Những biến chứng nguy hiểm của đột quỵ
Nếu như không được cấp cứu kịp thời, người bị đột quỵ có nguy cơ:
- Tàn tật vĩnh viễn hoặc tạm thời, mức độ phụ thuộc vào khoảng thời gian mà não bị thiếu máu cục bộ và các bộ phận trên cơ thể bị ảnh hưởng do tế bào não bị tổn thương;
- Bị tê liệt, mất khả năng vận động một số cơ hoặc một số bộ phận;
- Mất khả năng giao tiếp, ngôn ngữ và cử động của miệng, gặp khó khăn khi nói hoặc nuốt.
- Suy giảm trí nhớ, nhận thức, khả năng suy nghĩ, khó khăn khi diễn đạt bằng lời;
- Ảnh hưởng đến tâm lý, người đã từng trải qua cơn tai biến sẽ gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc, dễ thu mình và có thể bị trầm cảm.
Những người bị đột quỵ thiếu máu não có nhiều cơ hội sống sót hơn so với những người bị đột quỵ xuất huyết.
Đột quỵ xuất huyết não – màng não gây ra nhiều tác động xấu đến não như phá hủy tế bào não, tăng áp lực nội sọ và co thắt mạch. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy các trường hợp sống sót của đột quỵ xuất huyết có cơ hội lớn hơn trong việc hồi phục chức năng so với đột quỵ nhồi máu.
Phương pháp chuẩn đoán tai biến mạch máu não
Tìm hiểu bệnh sử cá nhân và của gia đình người bệnh.
Chẩn đoán qua các triệu chứng lâm sàng với quy tắc FAST.
Bác sĩ sẽ cho bệnh nhân thực hiện một số kiểm tra cận lâm sàng để củng cố chẩn đoán:
- Xét nghiệm máu để xác định lượng đường, độ đông của máu, mức tiểu cầu và xem máu có hiện tượng nhiễm trùng không
- Chụp MRI và CT não để xác định tổn thương ở các mô tế bào và hiện tượng chảy máu não qua các hình ảnh chụp chiếu chi tiết, rõ ràng
- Đo điện tâm đồ để theo dõi hoạt động của tim
- Siêu âm động mạch cảnh
- Siêu âm tim để tìm thấy nguyên nhân gây ra hiện tượng đông máu trong tim của bệnh nhân.
Điều trị tai biến mạch máu não
Sau khi đã chẩn đoán xác định bệnh nhân bị tai biến mạch máu não thì sẽ tiến hành áp dụng phác đồ điều trị tai biến mạch máu não Bộ Y Tế thích hợp bệnh nhân.
Một số nguyên tắc điều trị chung cần lưu ý đó là:
- Xử trí tai biến mạch máu não bằng cách thực hiện cấp cứu theo quy trình ABC
- Thực hiện chống phù não tích cực
- Áp dụng phác đồ điều trị thích hợp đối với mỗi loại bệnh chảy máu não hay nhồi máu não.
- Điều trị làm giảm những triệu chứng nguy hiểm như co giật, rối loạn chỉ số đường máu, thân nhiệt tăng cao…
- Thực hiện điều chỉnh cân bằng nước- điện giải trong cơ thể và điều chỉnh cân bằng kiềm toan.
- Tiến hành chống tình trạng bội nhiễm cơ quan hô hấp và tiết niệu, nhất là phổi.
- Chế độ dinh dưỡng phải cung cấp đủ chất cho bệnh nhân mỗi ngày.
- Thực hiện phục hồi chức năng trên bệnh nhân, chống lở loét, teo cơ, cứng khớp…
- Có thể thực hiện phẫu thuật và phục hồi nhu mô não bằng phương pháp tế bào gốc.
Cụ thể hơn, đối với từng thể lâm sàng khác nhau của bệnh đột quỵ não thì sẽ có những cách điều trị như sau:
Chảy máu não, chảy máu dưới màng nhện
- Thuốc tiêm điều trị tai biến mạch máu não trong trường hợp này là thuốc có tác dụng đông hay cầm máu, có thể là Transamin 0.25g/ 2- 4 ống, tiêm đường tĩnh mạch.
- Trong trường hợp chảy máu dưới nhện và chảy máu não lớn kèm theo tình trạng tràn máu não thất thì tiêm Nimotop 10mg/ 50ml đường tĩnh mạch, dùng bơm điện, có tác dụng chống co mạch, ngăn ngừa tình trạng nhồi máu não thứ phát.
- Tiến hành phẫu thuật để lấy ổ máu tụ bán cầu trong trường hợp ổ máu tụ có kích thước lớn hơn 60ml gây nên rối loạn ý thức.
- Lưu ý phải tìm ra nguyên nhân của việc chảy máu não để điều trị triệt để, có thể nguyên nhân chảy máu não là do phình mạch, dị dạng mạch…
Nhồi máu não
- Tiến hành làm tiêu cục máu đông bằng cách biến đổi Plasminogen thành Plasmin, phân hủy thành Fibrin và Protein đông huyết tương.
- Khi áp dụng rtPA thì cần thực hiện đúng theo chỉ định và chống chỉ định của thuốc.
- Dùng thuốc chống tình trạng tập kết tiểu cầu như Aspirin 100- 325mg, Ticlopidin 200mg, Aggrenox, Clopidogrel 75mg…
- Thực hiện chống đông máu, có thể dùng Heparin, dự phòng bằng thuốc Warfarin, Lovenox…
- Dùng biện pháp can thiệp nội mạch để thực hiện lấy cục máu đông
- Cho bệnh nhân dùng những thuốc nuôi dưỡng tế bào thần kinh vùng bán ảnh như Duxil, Nootropyl, Tanakan…
Ngoài ra, khi đã điều trị thuyên giảm những triệu chứng của bệnh thì cũng cần dùng những thuốc điều trị sau tai biến mạch máu não để tránh xảy ra tình trạng nhiễm khuẩn thứ phát như nhiễm khuẩn phổi, ống thông tĩnh mạch, hệ tiết niệu, nhiễm khuẩn hệ tiêu hóa…
Cần làm gì khi phát hiện ra người đang bị đột quỵ?
Hướng dẫn sơ cứu cho người bị tai biến mạch máu não:
- Gọi xe cấp cứu ngay lập tức
- Tuyệt đối giữ cho bệnh nhân không bị té ngã
- Không tự ý điều trị như đánh gió, bấm huyệt, châm cứu, cho bệnh nhân uống thuốc huyết áp hay bất kỳ loại thuốc nào
- Theo dõi các biểu hiện của bệnh nhân như co giật, méo miệng, nôn mửa, chóng mặt, mất thăng bằng, loạn trí,…
- Để bảo vệ đường thở, nên đặt bệnh nhân nằm nghiêng và không cho bệnh nhân ăn uống gì.
Phòng tránh đột quỵ
Mặc dù tai biến mạch máu não là bệnh nguy hiểm song hoàn toàn có thể giảm được nguy cơ bệnh nếu biết cách phòng ngừa, đó là:
- Điều trị nguyên nhân: Các bệnh như tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh tim mạch, rối loạn lipid máu cần được kiểm soát bệnh. Người bệnh cần tái khám định kỳ và điều trị theo hướng dẫn của nhân viên y tế.
- Chế độ ăn uống hợp lý: Người bệnh cần giảm chất béo, giảm mặn (THA), giảm tinh bột, đường (ĐTĐ). Thay vào đó, tăng cường ăn nhiều rau xanh, thể thao mỗi ngày 30 phút, ngưng thuốc lá, rượu bia, tránh béo phì.
- Khi có các dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ, cần cho người bệnh nhập viện ngay lập tức.
Tai biến mạch máu não là một tình trạng bệnh lý nguy cấp cần được phát hiện ngay khi có những dấu hiệu gợi ý bị tai biến. Việc đề phòng và dự báo trước bệnh có thể giúp cho quá trình xử trí tai biến mạch máu não cũng như điều trị tai biến mạch máu não hiệu quả hơn khi bệnh bắt đầu diễn ra.
