Hạ đường huyết: Nguyên nhân, triệu chứng và cách xử trí

Hạ đường huyết là vấn đề thường gặp trên bệnh nhân đái tháo đường đang điều trị. Hạ đường huyết có thể dẫn tới hôn mê và để lại hậu quả nặng nề, thậm chí tử vong. Tuy nhiên nếu được cấp cứu và xử trí kịp thời thường đem lại kết quả tốt.

Hạ đường huyết là gì?

Hạ đường huyết là tình trạng lượng đường (glucose) trong máu quá thấp. Cơ thể hấp thụ đường qua các thức ăn có nhiều Carbohydrates như gạo, khoai tây, bánh mì, ngũ cốc, sữa, trái cây, và các loại đồ ngọt. Đường tích trữ trong gan và mô dưới dạng glucogen và sẽ được phân hóa thành glucose để tạo năng lượng cho cơ thể.

Nguyên nhân hạ đường huyết

Hạ đường huyết ở những người bình thường, không mắc bệnh tiểu đường thường khá hiếm gặp, tuy nhiên, không phải là không có. Nguyên nhân hạ đường huyết ở người bình thường có thể là do:

• Thuốc men: Uống nhầm thuốc điều trị tiểu đường hoặc sử dụng các loại thuốc khác có thể gây hạ đường huyết, đặc biệt là ở trẻ em hoặc những người bị suy thận, chẳng hạn như quinine (thuốc điều trị bệnh sốt rét).
• Uống nhiều rượu: Uống nhiều rượu mà không ăn uống đầy đủ có thể ngăn cản gan giải phóng glucose dự trữ vào máu, gây hạ đường huyết.
• Mắc một số bệnh lý: Những người mắc bệnh gan nghiêm trọng như viêm gan nặng hoặc xơ gan dễ bị hạ đường huyết. Ngoài ra, người bị rối loạn chức năng thận có thể khiến cơ thể không bài tiết thuốc đúng cách, làm ảnh hưởng đến lượng đường huyết trong máu do sự tích tụ của những loại thuốc đó.
• Suy nhược cơ thể: Tình trạng đói và suy nhược cơ thể kéo dài xảy ra do chứng rối loạn ăn uống, biếng ăn tâm lý, có thể dẫn đến việc thiếu hụt chất dinh dưỡng mà cơ thể cần để tạo ra glucose và gây hạ đường huyết.
• Cơ thể sản xuất thừa insulin: Tình trạng các tế bào của tuyến tụy sản xuất insulin quá nhiều so với mức bình thường mà cơ thể cần có thể gây hạ đường huyết. Tình trạng này thường xảy ra ở những người có bệnh lý tuyến tụy.
• Thiếu hụt hormone: Một số rối loạn về tuyến thượng thận và khối u tuyến yên có thể dẫn đến sự thiếu hụt các hormone quan trọng điều chỉnh quá trình sản xuất glucose. Trẻ em cũng có thể bị hạ đường huyết nếu có quá ít hormone tăng trưởng.
• Hạ đường huyết sau khi ăn: Tình trạng này là do cơ thể giải phóng quá nhiều insulin sau khi ăn hay còn được gọi là hạ đường huyết phản ứng hoặc hạ đường huyết sau ăn.

Triệu chứng hạ đường huyết

Nếu lượng đường trong máu trở nên quá thấp sẽ xuất hiện các triệu chứng sau đây: 

• Nhịp tim không đều, tim đập nhanh.
• Mệt mỏi.
• Da nhợt nhạt.
• Run rẩy chân tay.
• Lo lắng, bồn chồn.
• Đổ mồ hôi.
• Cáu gắt.
• Đau nhói hoặc tê môi, lưỡi.

Hạ đường huyết ở mức độ nghiêm trọng có thể dẫn đến các triệu chứng:

• Nhầm lẫn hành vi.
• Rối loạn thị giác.
• Co giật.
• Mất ý thức.

 Biến chứng nếu không điều trị

• Bệnh nhân cảm thấy mệt đột ngột không giải thích được.
• Cảm giác chóng mặt, đau đầu, lo âu.
• Cảm giác tay chân nặng nề, yếu.
• Da xanh tái.
• Vã mồ hôi thường ở lòng bàn tay, trán, nách.
• Hồi hộp đánh trống ngực, lo âu, hốt hoảng, mất bình tĩnh.
• Có hiện tượng tăng tiết nước bọt.
• Cảm giác ớn lạnh trong người chạy dọc sống lưng.
• Run tay.

Yếu tố thuận lợi của hạ đường huyết

• Bệnh nhân không hiểu biết hoặc không được hướng dẫn đầy đủ: Bệnh nhân điều trị đái tháo đường không tuân thủ theo hướng dẫn, thay đổi liên tục chế độ ăn. Insulin, hoạt động thể lực và chế độ theo dõi đường máu là các nguyên nhân thường gặp của hạ đường huyết.
• Cố gắng duy trì mức đường huyết bình thường: Một yếu tố nguy cơ gây hạ đường huyết là cố gắng một cách không phù hợp và không thực tế để duy trì kiểm soát đường huyết chặt hay mức HbA1c bình thường. Có thể gặp ở người cố gắng chế độ tiết thực quá mức trong khi vẫn sử dụng Insulin.
• Mắc đái tháo đường trong thời gian dài: Do các rối loạn thần kinh, thể dịch là biến chứng của đái tháo đường lâu ngày. Dẫn đến mất các dấu hiệu cảnh báo hạ đường huyết trên bệnh nhân. Bên cạnh đó, bệnh nhân đái tháo đường lâu ngày cũng thường có các cơn hạ đường huyết, dẫn dến mất nhận cảm các dấu hiệu hạ đường huyết.
• Hạ đường huyết không có triệu chứng cảnh báo: Bệnh nhân đái tháo đường típ 1 đôi khi hôn mê, co giật mà không có các dấu hiệu cảnh báo trước. Bệnh cảnh thường gặp là các triệu chứng và dấu hiệu của hạ đường huyết đơn giản là thay đổi theo thời gian trở nên khó nhận biết.
• Hạ đường huyết ban đêm – bệnh cảnh lúc rạng đông.
• Tiền sử hạ đường huyết nặng: Bệnh nhân bị các cơn hạ đường huyết nặng tái diễn gây ra hậu quả: Làm giảm đáp ứng hormone với hạ đường huyết. Làm tăng các cơn hạ đường huyết không phát hiện được.

Cách điều trị hạ đường huyết

Với những tình huống hạ đường huyết trong bệnh viện, cần xử trí bằng cách:

• Ngừng các thuốc hạ đường huyết hoặc insulin đang dùng.
• Trường hợp hạ đường huyết nhẹ, bệnh nhân tỉnh táo: Hướng dẫn bệnh nhân ăn ngay một viên kẹo, hoặc miếng bánh ngọt, hoa quả có sẵn. Nếu không đỡ cần cho bệnh nhân uống một cốc nước ngọt, nước đường.
• Trường hợp hạ đường huyết nặng: Truyền đường glucose trong trường hợp hạ đường huyết nặng, ý thức không tỉnh táo, bệnh nhân không thể ăn, uống bằng đường miệng.
• Tiêm tĩnh mạch 20 – 50ml glucose 30%, có thể nhắc lại nếu bệnh nhân chưa tỉnh.
• Tiếp theo truyền đường Glucose 5% (hoặc Glucose 10%) để duy trì đường huyết > 5.6 mmol/l.
• Glucagon 1mg (tiêm bắp hoặc tiêm dưới da): Chỉ định cho bệnh nhân hạ đường huyết nặng, không có khả năng ăn bằng đường miệng hoặc những bệnh nhân không thể đặt đường truyền tĩnh mạch ngay khi cấp cứu.
• Bệnh nhân tỉnh: Cho uống hoặc ăn thêm bữa, kiểm tra đường huyết 4 giờ/ lần để tránh đường huyết quá cao.
• Hôn mê kéo dài do cấp cứu muộn hoặc do biến chứng như phù não, tai biến mạch máu não.
• Duy trì đường máu bằng glucose 10%.
• Chống phù não.

Cách phòng ngừa hạ đường huyết

Người bệnh tiểu đường và người thân của họ cần được giáo dục phát hiện và cách xử trí tại nhà khi có hạ đường huyết.

Khi nghĩ đến hạ đường huyết thì người bệnh phải làm ngay các việc sau:

• Ăn ngay một bữa ăn, uống nước hoa quả hoặc nước đường.
• Báo ngay cho bác sỹ hoặc y tá điều trị bệnh của mình.
• Kiểm tra và mang theo vài miếng đường khi đi ra khỏi nhà.
• Thông báo bệnh đái tháo đường của mình với bạn bè, đồng nghiệp, người thân.
• Phải kiểm tra đường huyết nếu cảm thấy ăn không ngon miệng hoặc ăn ít hơn thường ngày, hoặc vận động quá mức.
• Hạn chế uống rượu, đặc biệt là uống rượu mà không ăn hoặc ăn ít.
• Đối với phụ nữ lưu ý các ngày đến chu kỳ kinh nguyệt.
• Luôn mang theo thẻ đái tháo đường, số điện thoại của bác sỹ của mình, số điện thoại của người thân bên mình.

Hạ đường huyết có thể xảy ra với bất kỳ ai, dù bạn cận thận trong việc kiểm soát. Bệnh cần điều trị sớm để ngăn ngừa các trường hợp đáng tiếc xảy ra. Việc tạo một lối sống lành mạnh và tuân thủ nghiêm túc các lời khuyên của chuyên gia sẽ trao cho bạn thêm nhiều cơ hội sống hơn. Bên cạnh việc chữa trị bạn cần quan tâm chú trọng đến thực đơn của các bữa ăn để cung cấp đủ chất và kết hợp với việc tập luyện thể thao để gia tăng sức khỏe bản thân.