Bệnh tiểu đường tuýp 1 bệnh lý cần được điều trị suốt đời. Bệnh do hệ thống miễn dịch bị phá hủy các tế bào beta sản xuất insulin trong tuyến tụy. Nếu không được kiểm soát chặt chẽ sẽ dẫn tới những biến chứng nguy hiểm.
Tiểu đường tuýp 1 là bệnh gì?
Tiểu đường (đái tháo đường) là một bệnh rối loạn chuyển hóa mạn tính, trong đó cơ thể không sử dụng được glucose do thiếu hụt sản xuất insulin hoặc không sử dụng được insulin hoặc cả hai.
Bình thường cơ thể lấy năng lượng từ các thành phần glucose, lipid, protein. Trong đó glucose cung cấp nguồn năng lượng chính cho các tế bào, cho não, cơ…hoạt động. Nhưng muốn sử dụng được glucose thì cần phải có insulin. Insulin là một hormone do tuyến tụy nội tiết sản xuất ra. Insulin giúp cho đường (glucose) từ máu di chuyển vào tế bào, từ đó chuyển hóa và tạo ra năng lượng.
Tiểu đường tuýp 1 (đái tháo đường type 1) là bệnh mà có sự phá hủy tế bào beta của đảo tụy (tế bào tiết insulin), gây ra sự thiếu hụt insulin và phải sử dụng nguồn insulin từ bên ngoài đưa vào cơ thể.
Bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng thường gặp ở trẻ em, thanh thiếu niên và thanh niên. Trong bệnh tiểu đường loại 1, tuyến tụy của người bệnh sản xuất ít hoặc không có insulin, vì vậy khiến người bệnh phải điều trị bằng insulin suốt đời.
Nguyên nhân gây bệnh tiểu đường type 1
Bệnh lý này xảy ra do tuyến tụy không sản xuất hoặc sản xuất không đủ lượng insulin cần thiết. Nguyên nhân của tình trạng thiếu insulin thường là do hệ miễn dịch sẽ phá hủy các tế bào beta trong tuyến tụy. Lý do của hiện tượng này hiện vẫn chưa rõ.
Những nguyên nhân khác bao gồm các bệnh khác như xơ nang ảnh hưởng đến tuyến tụy, phẫu thuật loại bỏ tuyến tụy, và chứng viêm (sưng, kích thích) tuyến tụy nặng cũng có thể gây ra bệnh lý này bằng cách gây tổn thương tụy.
Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh
- Tiền sử gia đình: bất cứ người nào có anh chị em hoặc cha hoặc mẹ bị bệnh đái tháo đường đều có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
- Di truyền: một số loại gen có thể làm nguy cơ mắc bệnh tăng cao hơn.
- Tuổi tác: mặc dù bệnh tiểu đường tuýp 1 có thể xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào, nhưng nó thường xuất hiện ở hai thời điểm đáng chú ý nhất. Thời điểm đầu tiên xuất hiện ở trẻ em từ 4–7 tuổi và thời điểm thứ hai là ở trẻ em từ 10–14 tuổi.
Những triệu chứng của bệnh đái tháo đường tuýp 1
Tiểu đường tuýp 1 thường khởi phát nhanh, rầm rộ. Triệu chứng tiểu đường tuýp 1 bao gồm:
Những triệu chứng thường gặp của tiểu đường:
- Ăn nhiều
- Hay khát nước
- Tiểu nhiều (do đường trong nước tiểu cao, gây lợi niệu thẩm thấu)
- Sút cân
Triệu chứng khi có biến chứng:
- Biến chứng cấp tính: Hôn mê nhiễm toan ceton: yếu, mệt mỏi, khát nước, khô da, chuột rút, mạch nhanh, tụt huyết áp (dấu hiệu mất nước), rối loạn ý thức (lơ mơ, ngủ gà, hôn mê), buồn nôn, thở nhanh, hơi thở mùi táo thối. Biến chứng này cần phải điều trị cấp cứu.
- Biến chứng mạn tính
- Nhìn mờ (do biến chứng võng mạc, đục thủy tinh thể)
- Đau ngực thường không điển hình (do biến chứng mạch vành)
- Tê bì dị cảm ở bàn chân (biến chứng thần kinh)
- Loét, nhiễm trùng bàn chân
- Đầy bụng, chậm tiêu, nuốt khó (biến chứng thần kinh tự động gây liệt dạ dày, thực quản)
Chuẩn đoán tiểu đường tuýp 1
Chẩn đoán tiểu đường nói chung (theo hiệp hội đái tháo đường Mỹ):
- Đường huyết bất kì >11,1 mmol/l, kèm triệu chứng của tăng đường huyết (ăn nhiều, uống nhiều, tiểu nhiều, gầy nhiều)
- Đường huyết lúc đói (nhịn ăn >8-14h) >7 mmol trong 2 buổi sáng khác nhau
- Đường huyết 2 giờ sau khi uống 75g glucose >11,1 mmol/l (nghiệm pháp tăng đường huyết)
- HbA1C (định lượng bằng phương pháp sắc kí lỏng) >6,5%
Ngoài ra:
- Nghĩ đến tiểu đường tuýp 1 khi: tuổi khởi phát <30, triệu chứng rầm rộ, tiền sử gia đình có người bị bệnh, mắc bệnh tự miễn khác. Xét nghiệm có kháng thể kháng đảo tụy, định lượng insulin máu thấp hoặc bằng 0.
- Các xét nghiệm khác: Cholesterol, HDL-C, LDL-C, Triglycerid, tổng phân tích nước tiểu tìm protein niệu, xét nghiệm nước tiểu 24h
- Soi đáy mắt: Tìm các tổn thương võng mạc
- Điện tâm đồ: Tìm các dấu hiệu của bệnh mạch vành
Điều trị tiểu đường tuýp 1
Insulin
- Hiện nay vẫn chưa có thuốc điều trị bệnh đái tháo đường tuýp 1. Do đó, việc tiêm insulin là cách tốt nhất để kiểm soát nhanh chóng lượng đường trong máu của bệnh nhân. Bệnh nhân có thể tự tiêm insulin ở nhà theo hướng dẫn của bác sĩ, thường 2–3 lần mỗi ngày.
Chế độ dinh dưỡng đặc biệt
- Chế độ dinh dưỡng đặc biệt sẽ giúp kiểm soát mức đường huyết. Các chuyên gia dinh dưỡng có thể hỗ trợ trong việc kiểm soát chế độ dinh dưỡng này. Đảm bảo đủ chất đạm, chất béo, đường, vitamin, muối khoáng và nước với khối lượng hợp lí.
Tập thể dục
- Bạn nên tập thể dục thường xuyên hơn vì tập thể dục có thể giúp kiểm soát lượng đường huyết. Ngoài ra, bạn cũng cần phải chăm sóc chân và kiểm tra mắt thường xuyên để ngăn chặn các biến chứng trong tương lai.
Kiểm soát đường huyết
- Đối với tuýp 1 thì kiểm soát bằng insulin ngoại sinh là chủ yếu. Dùng theo phác đồ, tuân thủ giờ tiêm và liều lượng tránh bị tụt đường huyết. Các loại insulin gồm có: insulin thường (tác dụng rất nhanh và nhanh, insulin Lispro, Actrapid..), insulin bán chậm (NPH, Lente..), insulin chậm (ultralente..), insulin hỗn hợp (Mixtard..), insulin nền (Lantus)
Kiểm soát huyết áp
- Ưu tiên ức chế men chuyển/ức chế thụ thể khi có biến chứng thận (captopril, ibesartan, losartan..)
Đái tháo đường type 1 có thể xảy ra nhanh chóng ở những người trẻ, nhưng cũng có thể phát triển rất chậm ở người già. Dù là đối tượng người bệnh nào thì việc thiếu hụt insulin là không thay đổi, đái tháo đường tuýp 1 không phải bệnh có thể trị liệu bằng ăn uống, tập luyện được mà cần điều trị bằng insulin.
Khi bệnh càng phát triển thì việc tiêm insulin và theo dõi đường huyết càng cần diễn ra liên tục hơn, điều này có thể gây khó khăn cho người bệnh. Tuy nhiên hiện nay, y học càng ngày càng hiện đại với các dụng cụ tiêm insulin và đo đường huyết liên tục đã giúp cho người bệnh có thể tự kiểm soát, chữa trị bệnh dễ dàng hơn.