Viêm não: Nguyên nhân, dấu hiệu và điều trị

Viêm não (encephalitis), một tình trạng viêm của nhu mô não, biểu hiện bằng sự rối loạn chức năng thần kinh-tâm thần khu trú hoặc lan tỏa.

Bệnh viêm não là gì?

Viêm não là tình trạng các tác nhân gây bệnh tấn công trực tiếp vào não. Hai nguyên nhân thường gặp là siêu vi gây viêm não Nhật Bản và siêu vi đường ruột HIB. Triệu chứng bao gồm sốt, đau đầu và tình trạng tinh thần thay đổi, thường đi kèm với co giật hoặc thiếu sót thần kinh khu trú.

Nguyên nhân bệnh viêm não

Rất nhiều tác nhân truyền nhiễm, cũng như không truyền nhiễm có thể gây viêm màng não và viêm não. Dưới đây là các căn nguyên gây viêm màng não và viêm não thường gặp nhất:

• Virus: Viêm não Nhật Bản, quai bị, các loại Enterovirus, các loại virus Herpes, HIV, bại liệt, dại ….
• Vi khuẩn: Não mô cầu, liên cầu, vi khuẩn lao, tụ cầu da …..
• Ký sinh đơn bào và giun sán: Toxoplasma gondii, ấu trùng sán lợn, giun xoắn …
• Nấm: Cryptococcus neoformans …
• Viêm não tự miễn: Là loại viêm não cấp tính hiếm gặp, bệnh gây nên do hệ thống miễn dịch của cơ thể tự sinh ra kháng thể chống lại thụ thể Glutamate trong não.

Một số trường hợp có thể đồng diễn nhiều nguyên nhân gây Viêm não – màng não như trên bệnh nhân suy giảm miễn dịch như bệnh nhân HIV có viêm não kí sinh trùng Toxoplasma gondii, hoặc lao não, lao màng não …

Các yếu tố nguy cơ

Muỗi không phân biệt đối tượng khác nhau trong quần thể dân cư do vậy mọi người đều có thể mắc bệnh. Tuy nhiên có một số yếu tố gọi là yếu tố nguy cơ làm cho người đó có nhiều khả năng mắc bệnh hơn. Cũng nên nhớ là không phải tất cả mọi người nhiễm virus đều mắc bệnh.

• Tuổi: Một số viêm não thường xuất hiện hơn và/hoặc nặng nề hơn ở trẻ em hoặc người già.
• Suy giảm miễn dịch: Bệnh nhân suy giảm miễn dịch do bệnh hoặc do điều trị hoặc do ghép tạng có nguy cơ cao hơn.
• Vùng địa lý: Vùng nhiệt đới thường có nguy cơ viêm não cao hơn, nhất là viêm não do các arbovirus.
• Các hoạt động ngoài trời: Những người có hoạt động ngoài trời nhiều như làm vườn, chăn nuôi lợn, nghiên cứu chim, nghĩa là có nguy cơ tiếp xúc nhiều với muỗi sẽ dễ bị mắc bệnh hơn.
• Mùa trong năm: Các tháng nóng ấm mùa hè là mùa sinh sản của chim và muỗi do đó các bệnh viêm não do arbovirus tăng cao hơn. Vào mùa đông xuân, viêm não do virus ruột có thể gặp nhiều hơn.

Triệu chứng của viêm não

Dấu hiệu trong trường hợp viêm não thể nhẹ gồm:

Trong những trường hợp nặng hơn bệnh nhân có thể có sốt cao và kèm theo các tiệu chứng liên quan đến tổn thương hệ thần kinh trung ương bao gồm:

• Nhức đầu dữ dội.
• Buồn nôn và nôn mửa.
• Cứng cổ.
• Lú lẫn.
• Mất định hướng.
• Thay đổi nhân cách.
• Co giật.
• Rối loạn nghe nói.
• Ảo giác.
• Mất trí nhớ.
• Đờ đẫn.
• Hôn mê.

Ở trẻ nhỏ, các dấu hiệu trên không điển hình và khó phát hiện tuy nhiên vẫn có một số dấu hiệu quan trọng giúp định hướng chẩn đoán. Các dấu hiệu này bao gồm:

• Nôn mửa.
• Thóp phồng (nếu còn thóp).
• Khóc không thể dỗ nín hoặc khóc tăng lên khi trẻ được bồng lên hoặc làm thay đổi tư thế.
• Gồng cứng người.

Vì viêm não có thể xuất hiện sau hoặc đi kèm với các chứng nhiễm virus nên đôi khi có những triệu chứng đặc trưng của các bênh này trước khi có viêm não. Tuy vậy, viêm não thường xuất hiện mà không có triệu chứng báo trước nào cả.

Các biến chứng bệnh viêm não

Viêm não, màng não nguy cơ tử vong cao, nếu sống sót sau điều trị lỷ lệ di chứng cao. Tuy nhiên bệnh nhân được chẩn đoán và điều trị kịp thời bệnh có thể hồi phục tốt. Những di chứng có thể gặp như:

• Chậm phát triển tâm thần vận động với trẻ nhỏ.
• Động kinh có thể cục bộ hoặc động kinh toàn thể.
• Rối loạn tâm thần thực tổn: Thường gặp trong viêm não herpes, hoạc viêm não tự miễn.
• Liệt nửa người, rối loạn cảm giác, thậm chí có thể liệt tứ chi.
• Sa sút trí tuệ đặc biệt với người già, rối loạn giác ngủ, giảm tập trung chú ý.
• Mất khứu giác hoặc vị giác có thể một mùi hoặc vị nào đó hoạc toàn bộ.
• Giảm thính lực, ù tai, chóng mặt một bên hoặc hai bên.
• Giảm thị giác.

Các di chứng này phần lớn là không thể cải thiện nhưng cũng có thể cải thiện bằng phương pháp phục hồi chức năng , hoặc thuốc điều trị triệu chứng.

Chẩn đoán viêm não

Viêm não là một cấp cứu y khoa, do đó khi có bất cứ triệu chứng nghi ngờ nào như nêu trên thì cũng cần làm các xét nghiệm sau:

• Chọc dịch não tủy: Lấy dịch não tủy để xét nghiệm tế bào-vi trùng, hóa sinh hay virus học.
• Chẩn đoán hình ảnh: Như chụp cắt lớp điện toán (CT scan) hay chụp cộng hưởng từ (MRI) để phát hiện tình trạng phù nề, xuất huyết hay các bất thường khác của não.
• Điện não đồ(EEG): Khảo sát hoạt động điện của não nhằm phát hiện các sóng bất thường.
• Xét nghiệm máu: Như công thức máu, xét nghiệm hóa sinh, xét nghiệm huyết thanh học nhằm phát hiện các kháng thể đặc hiệu chống lại bệnh hay phân lập virus.

Điều trị viêm não

Điều trị viêm não cần được thực hiện tại bệnh viện có đủ phương tiện theo dõi cũng như can thiệp kịp thời. Điều trị gồm theo dõi và kiểm soát huyết áp, tần số tim, hô hấp, rối loạn nước-điện giải và nhất là chống phù não.

Ngoại trừ trường hợp viêm não do herpes simplex virus, hấu hết các trường hợp viêm não không cần dùng kháng sinh vì kháng sinh không có tác dụng. Có thể dùng corticosteroid, các dung dịch ưu trương để điều trị phù não. Các thuốc an thần  và chống co giật sử dụng khi có co giật.

Trong trường hợp nặng có rối loạn hô hấp, tuần hoàn, bệnh nhân cần điều trị tích cực như thông khí nhân tạo, chống sốc…

Điều trị phục hồi chức năng cho những bệnh nhân có di chứng.

Phòng ngừa bệnh

Trong những vùng mà viêm não được lây truyền do côn trùng, nhất là muỗi, thì trẻ em nên:

• Tránh chơi ngoài trời vào lúc bình minh hoặc hoàng hôn (là thời điểm muỗi hoạt động mạnh nhất).
• Cần mặc áo quần phủ kín tay chân như mang vớ, tất.
• Dùng các chất xua đuổi côn trùng.
• Nằm màn khi ngủ.
• Vệ sinh môi trường: Phát quang bụi rậm, thông thoáng cống rãnh, đậy kỹ các vật dụng chứa nước, loại bỏ các dụng cụ thừa có khả năng đọng nước. Mục đích nhằm giảm thiểu nơi cư ngụ cũng như nơi đẻ trứng của muỗi.

Bệnh viêm não virus xuất hiện quanh năm, các gia đình cần chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa bệnh, đồng thời nếu phát hiện các biểu hiện sớm của bệnh phải đưa người bệnh đến ngay cơ sở y tế để được khám, tư vấn và điều trị kịp thời.