Viêm tụy cấp là một trong những nhiễm độc tiêu hóa thường gặp trên lâm sàng, xảy ra sau các bữa ăn chứa nhiều dầu mỡ, nhiều đạm đặc biệt là sau những lần uống rượu bia.
Viêm tụy cấp là gì?
Tuyến tụy là một cơ quan nằm trong ổ bụng (dân gian thường gọi là lá mía), nhưng lại có vai trò khá quan trọng về ngoại tiết, nó tiết ra một số men giúp tiêu hóa các chất đường, đạm và mỡ từ thức ăn; về nội tiết, tiết ra hormone insulin và glucagon – đóng vai trò quan trọng trong chuyển hóa, điều hòa đường huyết của cơ thể.
Viêm tụy cấp là tình trạng viêm của tuyến tụy cấp tính dẫn đến tổn thương tế bào nang tuyến do sự tiêu hủy của các men tụy, từ mức độ nhẹ đến nặng và có thể dẫn đến tử vong.
Viêm tụy cấp ở trẻ em thường có liên quan đến nhiều tình trạng bệnh lý khác nhau. Diễn tiến bệnh có thể nhẹ, tự khỏi cho đến rất nặng có thể ảnh hưởng đến tính mạng.
Nguyên nhân của viêm tụy cấp
- Do rượu: hiện nay nguyên nhân này thương gặp hơn các nguyên nhân tắc nghẽn cơ học.
- Tắc nghẽn: sỏi ống mật chủ, u tụy hay u bóng Vater, giun chui ống mật hoặc dị vật…
- Sau phẫu thuật vùng quanh tụy, sau nội soi mật – tụy ngược dòng.
- Do chấn thương đụng dập vùng tụy.
- Do rối loạn chuyển hóa như: tăng triglycerid máu, tăng canxi máu.
- Các nguyên nhân khác: Nhiễm khuẩn, ký sinh trùng, virus, độc chất hay thuốc (azathioprin, mercaptopurin, tetracyclin, ethylalcol, thuốc trừ sâu phospho hữu cơ…) loét dạ dày…
- Vô căn: chiếm khoảng 10 – 15% các trường hợp.
Dấu hiệu nhận biết viêm tụy cấp
Mặc dù viêm tụy cấp không có các triệu chứng lâm sàng đặc trưng nhưng bệnh nhân cần lưu ý các biểu hiện sau:
- Bị đau bụng cấp: Đau nhiều vùng thượng vị, cơn đau xảy ra đột ngột và đau dữ dội sau khi ăn một bữa cơm nhiều dầu mỡ, giàu chất đạm hoặc sau khi uống nhiều rượu bia.
- Buồn nôn và nôn: Thường xảy ra sau khi đau bụng. Người bệnh nôn ra dịch dạ dày, dịch mật hoặc thậm chí là máu.
- Chướng bụng, bí trung tiện: Đây là biểu hiện thường gặp ở bệnh nhân bị viêm tụy cấp thể hoại tử nặng.
- Các dấu hiệu khác: Tụt huyết áp, rối loạn ý thức, thiểu niệu,…
Biến chứng của viêm tụy cấp
Bệnh viêm tụy có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:
- Suy thận: Viêm tụy cấp có thể gây suy thận nặng thậm chí đôi khi cần phải lọc máu
- Tổn thương phổi: Viêm tụy cấp gây ra những thay đổi hóa sinh trong cơ thể, ảnh hưởng đến trao đổi khí tại phổi gây giảm oxy máu
- Nhiễm trùng: biến chứng nghiêm trọng với tỉ lệ tử vong cao là viêm tụy hoại tử nhiễm trùng
- Nang giả tuỵ: Viêm tụy cấp có thể khiến chất lỏng và các mảnh vụn tích tụ trong các túi giống như nang trong tuyến tụy. Một nang giả lớn vỡ ra có thể gây ra các biến chứng như chảy máu và nhiễm trùng.
- Suy dinh dưỡng: Khi bị viêm, tuyến tụy sẽ sản xuất các enzym cần thiết ít hơn. Điều này có thể khiến người bệnh bị suy dinh dưỡng, tiêu chảy và giảm cân.
- Viêm tụy mãn tính: Viêm tuỵ cấp lặp lại nhiều lần có thể dẫn đến viêm tuỵ mãn tính. Viêm tụy mãn tính gây hại cho các tế bào sản xuất insulin trong tuyến tụy và có thể dẫn đến bệnh tiểu đường hoặc nguy cơ ung thư tuyến tuỵ.
Điều trị viêm tụy cấp
- Điều trị nội khoa: hồi sức bù dịch, điều trị triệu chứng: giảm đau, giảm tiết, kháng sinh khi có bội nhiễm, chăm sóc… Các trường hợp nặng có suy tạng phải được điều trị hồi sức tại các đơn vị hồi sức tích cực
Điều trị can thiệp: điều trị nguyên nhân như lấy sỏi qua nội soi mật tuỵ ngược dòng, dẫn lưu các ổ dịch nhiễm trùng dưới siêu âm… - Điều trị phẫu thuật: mục đích để điều trị nguyên nhân hoặc biến chứng khi các can thiệp khác thất bại. Chỉ định cắt túi mật nếu có sỏi túi mật (có thể trì hoãn sau khi bệnh ổn định 4 tuần), lấy sỏi ống mật chủ.
- Phẫu thuật có thể để điều trị các biến chứng: lấy bỏ tổ chức tuỵ hoại tử, cầm máu khi chảy máu, dẫn lưu các ổ dịch, ổ áp-xe, dẫn lưu nang giả tuỵ. Điều trị dẫn lưu các ổ dịch tuỵ có thể kéo dài và phức tạp.
Các phương pháp chẩn đoán viêm tụy cấp
Để chẩn đoán viêm tuỵ cấp, bác sĩ có thể áp dụng các phương pháp sau:
- Xét nghiệm: Để đánh giá ban đầu khi nghi ngờ viêm tụy cấp liên quan đến các bất thường, chẳng hạn như tình trạng ứ mật, tăng calci huyết, hoặc tăng lipid máu nghiêm trọng… Bác sĩ có thể dựa vào các kết quả này để chẩn đoán xác định hoặc chẩn đoán căn nguyên của viêm tụy.
- Siêu âm: Siêu âm bụng được khuyến cáo ở tất cả các bệnh nhân để đánh giá xem có sỏi mật, giãn đường mật hoặc các nguyên nhân khác như viêm ruột thừa, viêm túi mật…
- X quang phổi: Thường được thực hiện trong các trường hợp viêm tuỵ cấp để đánh giá tình trạng tràn dịch màng phổi, cũng như tổn thương nhu mô phổi. Đây là một dấu hiệu cho thấy mức độ nghiêm trọng của viêm tuỵ cấp có nguy cơ tử vong cao.
- Chụp CT: Trong trường hợp chẩn đoán không rõ ràng nhưng vẫn nghi ngờ viêm tụy, chụp cắt lớp vi tính (CT) với thuốc cản quang tĩnh mạch sẽ được thực hiện để xác định hoặc loại trừ chẩn đoán. CT cũng được khuyến cáo trong trường hợp bệnh nhân không cải thiện hoặc xấu đi mặc dù đã được hồi sức tích cực.
- Chụp cộng hưởng từ mật tụy (MRCP) hoặc siêu âm nội soi (EUS): Các phương pháp này sẽ được chỉ định khi không tìm thấy nguyên nhân gây viêm tụy với đánh giá nêu trên.
Dự phòng viêm tụy cấp
- Hạn chế đồ uống có cồn: ngừng uống rượu, bia.
- Ăn uống khoa học, vệ sinh với chế độ ăn nhạt để tránh bị sỏi mật, vì sỏi mật là một trong những yếu tố nguy cơ gây ra viêm tuỵ cấp.
- Đối với những người mắc bệnh đái tháo đường, mỡ máu, sỏi mật… nên thăm khám định kỳ để quản lý tốt bệnh nền, tránh để biến chứng gây viêm tuỵ cấp.
- Phát hiện và điều trị sỏi mật: cắt túi mật, lấy sỏi ống mật chủ qua nội soi tiêu hoá hoặc phẫu thuật, tẩy giun định kì.
- Người bệnh tăng triglyceride cần điều trị giảm mỡ máu và kiểm soát chế độ ăn giảm mỡ.
Viêm tụy cấp là một trong những cấp cứu nội khoa nghiêm trọng, có nhiều biến chứng với tiên lượng nặng. Bệnh nếu không được điều trị có thể gây ra các biến chứng toàn thân ảnh hưởng đến hoạt động của các cơ quan chức năng khác, có thể dẫn đến nguy cơ tử vong. Nên mọi người không được chủ quan và xem thường. Khi thấy có các dấu hiệu bất thường cần đến cơ sở y tế để thăm khám ngay. Để phòng ngừa bệnh viêm tụy cấp, mỗi người nên duy trì một lối sống lành mạnh, chế độ ăn uống khoa học, kiểm tra sức khỏe định kỳ để sớm phát hiện những dấu hiệu bất thường về chức năng tuyến tụy.
