Xơ gan là một bệnh mạn tính của gan được đặc trưng bởi sự thay thế mô gan bằng mô xơ, sẹo và sự thành lập các nốt tân sinh. Khi các mô sẹo xuất hiện ngày càng nhiều sẽ ngăn chặn dòng máu lưu thông qua gan, làm suy giảm chức năng gan nghiêm trọng.
Xơ gan là bệnh gì?
Xơ gan là giai đoạn muộn của quá trình xơ hóa (tạo sẹo) ở gan do nhiều tác nhân khác nhau gây ra, chẳng hạn như viêm gan virus và nghiện rượu mãn tính. Gan sẽ cố gắng tự phục hồi sau mỗi lần bị tổn thương. Quá trình phục hồi này sẽ hình thành các mô sẹo, tổn thương càng kéo dài, càng nhiều mô sẹo được hình thành.
Trong giai đoạn nặng của bệnh, xơ gan thường không thể hồi phục, vì vậy việc điều trị có thể cần đến việc phải ghép gan. Trong giai đoạn đầu, xơ gan có thể hồi phục nếu điều trị được nguyên nhân cơ bản.
Xơ gan được phân loại thành xơ gan còn bù và xơ gan mất bù, biểu hiện lâm sàng gồm hai hội chứng chính là hội chứng suy tế bào gan và hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa.
Theo tiến triển thời gian, sự xơ hóa tăng, chức năng gan bị suy giảm nhiều, gây xơ gan mất bù với rất nhiều biến chứng nguy hiểm.
Các giai đoạn của bệnh xơ gan
Giai đoạn 1
Giai đoạn này không có dấu hiệu gan bị tổn thương. Tuy nhiên, gan đã bắt đầu bị viêm. Do các tế bào gan bị viêm liên tục nên gan tự cố gắng đảo ngược lại quá trình này và hình thành sự xơ hóa. Bệnh nhân sẽ cảm thấy mệt mỏi và thiếu năng lượng tại giai đoạn này, rất khó để hiểu vấn đề gì đang xảy ra với gan.
Mặc dù gan bị tổn thương nhưng bệnh nhân thường không có dấu hiệu đáng chú ý vì sự xơ hóa là chưa nhiều. Tuy nhiên, ở giai đoạn này, nếu được điều trị đúng cách gan vẫn có thể hồi phục và trở lại như bình thường.
Giai đoạn 2
Ở giai đoạn này áp lực tĩnh mạch cửa đang tăng dần. Các mô xơ hóa xuất hiện nhiều hơn. Cần phải loại bỏ nguyên nhân gây bệnh thì mới có thể làm tăng cơ hội khỏi bệnh.
Giai đoạn 3
Tại giai đoạn 3, bệnh nhân xuất hiện hiện tượng cổ trướng. Lượng dịch tại ổ bụng tăng nhanh báo hiệu gan đã bị xơ hóa rất nhiều. Giai đoạn này gan không thể trở lại bình thường, ghép gan thường được đề xuất để chữa khỏi bệnh. Trong giai đoạn này, có rất nhiều dấu hiệu đáng chú ý bao gồm: Ăn không ngon. Sụt cân nhanh. Mệt mỏi. Bối rối. Da vàng, nhợt nhạt, thở nhanh. Viêm da, ngứa không hồi phục. Eczema. Đường huyết tăng giảm thất thường. Phù chân, mắt cá. Dấu hiệu sang giai đoạn cuối.
Giai đoạn 4
Bước vào giai đoạn này, quá trình xơ hóa đã xảy ra hoàn toàn trên gan. Các biến chứng như xuất huyết tiêu hóa, bệnh não gan hay tăng áp lực tĩnh mạch cửa. Nếu những dấu hiệu này không được phát hiện thì bệnh nhân cũng sẽ không thể tiến hành ghép gan. Thời gian sống cho bệnh nhân sẽ vào khoảng 12 tháng. Dấu hiệu cũng giống như giai đoạn 3 và có thêm một vài triệu chứng:
- Mệt mỏi về tinh thần.
- Rất buồn ngủ.
- Lòng bàn tay son.
- Tính cách thay đổi.
- Suy thận và dẫn tới thiểu niệu.
- Sốt cao.
- Viêm màng bụng.
Nguyên nhân gây bệnh xơ gan
Xơ gan là kết cục cuối cùng của các bệnh lý gan mãn tính. Khi gan bị bất kì một nguyên nhân nào làm hư hoại thì các tế bào gan sẽ bị chết đi và sau đó được thay thế bằng chất xơ. Từng đám tế bào gan còn lại sẽ tăng sinh để bù đắp cho phần gan đã bị “chết” và tạo nên các nốt tái sinh.
Khi gan bị hư hoại nặng và lâu ngày, các chất xơ được tạo ra ngày càng nhiều sẽ làm thay đổi hoàn toàn cấu trúc bình thường của gan và người ta gọi đó là xơ gan.
Các nguyên nhân phổ biến của xơ gan thường bao gồm những nguyên nhân sau:
- Lạm dụng rượu lâu năm.
- Viêm gan vi rút B hoặc C mãn tính.
- Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu.
- Hemochromatosis (một tình trạng khiến sắt tích tụ quá mức trong gan).
- Bệnh Wison (một tình trạng tích tụ đồng quá mức).
Những triệu chứng của bệnh
Bệnh nhân thường không có triệu chứng ở giai đoạn đầu. Nhưng theo thời gian khi gan bị tổn thương nặng hơn, bệnh nhân sẽ có các triệu chứng bệnh xơ gan như:
- Mệt mỏi, choáng váng.
- Ăn không ngon, sụt cân.
- Buồn nôn.
- Bệnh nhân có thể dễ bị chảy máu hoặc bầm tím, và sưng ở chân bụng.
Đôi khi da của bệnh nhân cũng có sự thay đổi như:
- Vàng da.
- Ngứa.
- Sao mạch. (mạch nổi lên như mạng nhện).
- Lòng bàn tay son hay móng tay trắng.
Bệnh nhân còn có những sự thay đổi về trí tuệ, ví dụ như gặp các vấn đề về sự tập trung hay trí nhớ. Nếu phụ nữ mắc bệnh xơ gan, bệnh nhân có thể không còn kinh nguyệt. Nếu bệnh nhân là nam giới, có thể mất khả năng quan hệ tình dục, bắt đầu từ việc ngực phát triển và chảy.
Một số triệu chứng khác bệnh nhân có thể gặp như: Nôn ra máu. Yếu cơ. Nước tiểu màu nâu. Sốt. Bệnh về xương, xương dễ gãy. Cần chú ý rằng bệnh nhân xơ gan sẽ có thể không biểu hiện hết toàn bộ triệu trứng trên, và một số triệu chứng trên có thể là dấu hiệu của bệnh khác.
Những biến chứng của bệnh xơ gan
- Tăng áp tĩnh mạch cửa: Tĩnh mạch cửa là những tĩnh mạch có nhiệm vụ vận chuyển máu từ các cơ quan nội tạng (dạ dày, ruột non, ruột già, tụy, lách) đến gan. Xơ gan có thể làm tăng huyết áp ở tĩnh mạch cửa, gây xuất huyết tiêu hóa và dẫn tới tử vong.
- Cổ trướng, phù nề: Tăng áp tĩnh mạch cửa và giảm đạm trong máu có thể gây tích tụ chất lỏng ở chân (phù nề) và ở bụng (cổ trướng). Sử dụng thuốc và áp dụng chế độ ăn ít muối có thể giúp cải thiện tình trạng này.
- Nhiễm trùng: Người bệnh xơ gan thường gặp khó khăn trong việc chống lại nhiễm trùng. Cổ trướng kéo dài có thể dẫn đến viêm phúc mạc tiên phát do vi khuẩn. Đây là một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng với các biểu hiện sốt, đau tức bụng, tiêu lỏng, nôn ói… Khi có các biểu hiện trên, người bệnh cần đến bệnh viện để thăm khám càng sớm càng tốt.
- Hội chứng gan – thận (HRS): Bệnh nhân xơ gan cổ trướng có thể xuất hiện tình trạng suy thận chức năng với các biểu hiện mệt mỏi, buồn nôn, nôn, lách to, teo cơ, run giật cơ, dấu sao mạch trên ngực và thiểu niệu. Nếu không được can thiệp kịp thời, tình trạng này có thể dẫn tới tử vong.
- Hội chứng gan – phổi (HPS): Biến chứng nguy hiểm này sự kết hợp của bệnh gan, giãn mạch máu trong phổi và những bất thường trong trao đổi khí. Triệu chứng điển hình của tình trạng này là khó thở và thiếu oxy, nặng hơn khi người bệnh xơ gan ở tư thế đứng thẳng. Hội chứng gan – phổi làm tăng nguy cơ tử vong.
- Vấn đề xương khớp: Một số người bị xơ gan bị mất sức mạnh của xương và có nguy cơ gãy xương cao hơn.
- Ung thư gan: Xơ gan là yếu tố hàng đầu làm tăng nguy cơ ung thư gan. Thống kê của Globocan 2020 về số ca ung thư tại Việt Nam cho thấy ung thư gan đang đứng ở vị trí đầu tiên cả về số ca mắc mới và tử vong. Nguy hiểm hơn, căn bệnh này không biểu hiện triệu chứng ở giai đoạn đầu. Đa số người bệnh chỉ phát hiện tình cờ khi đi khám sức khỏe định kỳ hoặc siêu âm ổ bụng.
Xét nghiệm xơ gan
Do bệnh gan khi đã tiến triển thành xơ gan thì việc điều trị sẽ rất khó khăn và thường tiên lượng bệnh sẽ rất xấu. Nguyên nhân dẫn đến xơ gan là các bệnh về gan nên việc phát hiện sớm các bệnh về gan là rất quan trọng.
Cách tốt nhất là nên sàng lọc gan mật định kỳ 1 năm ít nhất 2 lần. Chi phí bỏ ra cho việc khám định kỳ sẽ rẻ hơn rất nhiều so với việc điều trị bệnh về gan. Phát hiện ra nguyên nhân gây tổn thương gan sẽ đóng vai trò quan trọng trọng việc định hướng điều trị. Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc hỏi tiền sử về sức khỏe hay kiểm tra vật lý. Sau đó bệnh nhân sẽ được tư vấn:
- Kiểm tra máu: Xét nghiệm máu có thể sẽ cho bác sĩ biết bệnh nhân đang gặp vấn đề gì về gan.
- Hình ảnh: Siêu âm, CT Scan hay chụp cộng hưởng từ sẽ chỉ ra gan bị tổn thương hay không.
- Sinh thiết gan: Bác sẽ sẽ lấy một mô mẫu từ gan, sau đó mang đến phòng thí nghiệm rồi phân tích mẫu sinh thiết gan đó của bệnh nhân. Đây là một xét nghiệm thường quy và có độ tin cậy rất cao.
Điều trị xơ gan
Điều trị bệnh xơ gan phụ theo nguyên nhân gây bệnh và tùy thuộc vào tình trạng tổn thương gan của bệnh nhân. Mục tiêu của việc điều trị là làm chậm quá trình xơ quá tại gan, giảm triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng của xơ gan. Bệnh nhân có thể nằm viện dài ngày nếu tổn thương gan nặng.
- Điều trị xơ gan do rượu: Bệnh nhân mắc xơ gan do uống quá nhiều rượu nên dừng việc uống rượu. Nếu việc ngừng uống rượu là quá khó đối với bệnh nhân, bác sĩ có thể tư vấn liệu trình cai rượu.
- Giảm cân: Nếu bệnh nhân xơ gan không do rượu mà do gan nhiễm mỡ, tình trạng bệnh có thể cải thiện nếu bệnh nhân giảm được cân và kiểm soát được lượng đường huyết.
- Thuốc điều trị bệnh gan: Một số thuốc có thể làm ngăn ngừa quá trình tổn thương tế bào gan do viêm gan B và viêm gan C.
- Thuốc kiểm soát triệu chứng xơ gan: Một số thuốc có thể làm chậm quá trình diễn biến bệnh xơ gan.
Ghép gan cho bệnh nhân nếu tình trạng bệnh quá nặng. Nhưng việc tìm ra người hiến gan phù hợp là rất khó khăn, chưa kể đến tình trạng xã hội Việt Nam vẫn rất dè dặt trong việc hiến nội tạng.
Điều trị biến chứng trên nền bệnh nhân xơ gan rất phức tạp và đóng vai trò rất quan trọng trong việc điều trị cũng như làm tăng chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
Điều trị theo biến chứng của xơ gan
Trường hợp xơ gan đã phát triển các biến chứng, bác sĩ sẽ chỉ định các phương pháp điều trị cụ thể tùy vào loại biến chứng và mức độ nghiêm trọng của chúng.
- Cổ trướng và phù: Chế độ ăn ít muối (natri) và sử dụng các loại thuốc có tác dụng lợi tiểu, truyền albumin… có thể giúp kiểm soát tình trạng này. Trong trường hợp nặng, người bệnh có thể cần thực hiện các thủ thuật để dẫn lưu dịch ổ bụng hoặc giảm áp lực tĩnh mạch cửa bằng kỹ thuật thông nối tĩnh mạch cửa của gan và tĩnh mạch chủ trên.
- Tăng áp tĩnh mạch cửa: Một số loại thuốc huyết áp nhất định có thể kiểm soát tình trạng tăng áp tĩnh mạch cửa và ngăn ngừa xuất huyết tiêu hóa. Bác sĩ cũng có thể yêu cầu người bệnh nội soi đường tiêu hóa trên định kỳ xác định các tĩnh mạch giãn ở thực quản hoặc dạ dày để có phương án xử lý thích hợp như thắt tĩnh mạch thực quản giãn.
- Nhiễm trùng: Người bệnh có thể được cho dùng thuốc kháng sinh hoặc chỉ định các phương pháp điều trị nhiễm trùng khác. Ngoài ra, người bệnh nên tiêm phòng cúm, viêm phổi và viêm gan siêu vi A và B.
- Bệnh não gan: Một số loại thuốc kê đơn có tác dụng giảm tình trạng tích tụ chất độc trong máu do chức năng gan kém.
- Phòng ngừa ung thư gan: Bác sĩ có thể sẽ đề nghị người bệnh xét nghiệm máu định kỳ và khám siêu âm để tìm các dấu hiệu của ung thư gan.
Phòng ngừa bệnh xơ gan
Bệnh xơ gan tuy khó chữa khỏi hoàn toàn nhưng lại rất dễ phòng tránh bằng nhiều biện pháp. Để ngăn ngừa gan xơ hóa, các bác sĩ đã đưa ra những lời khuyên về xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, tạo lập các thói quen tốt trong sinh hoạt cũng như chủ động phòng tránh các nguyên nhân có thể gây xơ gan:
- Duy trì cân nặng hợp lý.
- Luyện tập thể dục đều đặn.
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ.
- Bỏ hút thuốc lá.
- Hạn chế sử dụng rượu: Kiểm soát lượng rượu tiêu thụ và tần suất sử dụng rượu bia phù hợp để không gây hại cho sức khỏe. Trường hợp đã mắc bệnh về gan, người bệnh cần kiêng hoàn toàn rượu bia.
- Có chế độ ăn uống cân bằng, bổ sung rau, củ, trái cây, thực phẩm giàu protein và ngũ cốc nguyên hạt. Hạn chế chất béo và cắt giảm lượng muối trong chế độ ăn uống. Ăn chín, uống sôi, đặc biệt không ăn sống các loại hải sản có vỏ vì chúng có thể chứa vi khuẩn và ký sinh trùng gây nhiều bệnh lý nguy hiểm.
- Tránh các hành vi nguy cơ cao làm lây nhiễm viêm gan B hoặc C, chẳng hạn như tiêm chích ma túy hoặc quan hệ tình dục không an toàn.
- Tiêm vắc xin phòng bệnh viêm gan A và B (đặc biệt là viêm gan B)
- Sử dụng thuốc theo chỉ dẫn của bác sĩ. Việc lạm dụng thuốc hoặc sử dụng sai liều có thể ảnh hưởng tiêu cực đến gan.
Việc để các bệnh lý về gan phát triển thành bệnh xơ gan là việc rất nguy hiểm và gây rất nhiều khó khăn cho các bác sĩ để điều trị. Cách tốt nhất là phát hiện sớm về điều trị triệt để các vấn đề về gan khi còn chưa phát triển quá nhanh.
