Xơ vữa động mạch là bệnh lý vô cùng nguy hiểm bởi người mắc bệnh hầu như không có biểu hiện gì cho đến khi bệnh đã trở nặng. Bệnh có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim, đột quỵ hoặc thậm chí tử vong nếu không điều trị hiệu quả. Hiểu về bệnh lý này sẽ giúp bạn phát hiện sớm và điều trị kịp thời.
Xơ vữa động mạch là bệnh gì?
Xơ vữa động mạch (hay còn được biết đến với tên gọi Atherosclerosis hoặc xơ cứng động mạch) là tình trạng các động mạch bị tắc nghẽn bởi các mảng bám được tạo thành từ cholesterol, các chất béo, chất thải tế bào, canxi và fibrin (một chất đông máu trong máu). Lúc này, các động mạch dần bị xơ cứng và thu hẹp khiến lượng oxy và các chất dinh dưỡng khác đến cơ thể bị giảm đáng kể.
Xơ vữa động mạch có thể xảy ra ở nhiều hệ thống mạch như: mạch cảnh, mạch vành, mạch chi dưới… và gây ra nhiều bệnh liên quan. Khi mảng xơ vữa nứt vỡ sẽ tạo ra các cục máu đông gây lấp kín thành mạch- vốn dĩ đã bị hẹp sẵn bởi các mảng xơ vữa. Chúng gần như đóng vai trò chủ đạo trong các biến cố tim mạch: nhồi máu cơ tim, nhồi máu não, tắc mạch chi…
Nguyên nhân gây xơ vữa động mạch
Xơ vữa động mạch là quá trình diễn biến từ từ, bắt đầu ngay từ tuổi trẻ. Độ tuổi xảy ra các biến cố liên quan đến xơ vữa động mạch đang dần bị trẻ hóa. Nguyên nhân chính xác gây ra bệnh vẫn còn chưa được biết rõ nhưng người ta đã biết được nhiều yếu tố góp phần vào sự hình thành mảng xơ vữa. Sự khởi đầu của việc tạo thành mảng xơ vữa có thể do tổn thương nội mạc mạch máu. Một số tác nhân có thể gây tổn thương nội mạc mạch máu như:
- Cholesterol cao. Cholesterol là một chất sáp, màu vàng được tìm thấy trong cơ thể và trong các loại thực phẩm. Chất này có thể tăng trong máu và làm tắc nghẽn các động mạch, trở thành một mảng xơ cứng làm hạn chế hoặc làm tắc nghẽn khiến cho máu không thể lưu thông đến tim và các cơ quan khác.
- Chất béo. Ăn nhiều thực phẩm có chất béo cũng có thể dẫn đến hình thành mảng xơ vữa.
- Lớn tuổi. Khi bạn có tuổi, tim và mạch máu làm việc nhiều hơn để bơm và nhận máu. Động mạch có thể bị suy yếu và trở nên kém đàn hồi, từ đó dễ hình thành mảng xơ vữa.
Một số nguyên nhân phổ biến khác là:
- Hút thuốc lá
- Kháng insulin, béo phì hay tiểu đường
- Tình trạng viêm như viêm khớp, lupus, nhiễm trùng hoặc viêm không rõ nguyên nhân.
Những triệu chứng của xơ cứng động mạch
Xơ vữa động mạch thường không gây triệu chứng gì cho đến khi biến cố xảy ra. Triệu chứng có liên quan đến mạch máu bị xơ vữa:
Xơ vữa động mạch vành
Mạch vành là các mạch máu nuôi dưỡng quả tim. Hậu quả của xơ vữa mạch vành có thể gây suy tim và nhồi máu cơ tim. Biểu hiện của bệnh lí mạch vành như sau:
- Đau ngực: người bệnh có thể có các cơn đau ngực khi gắng sức, cảm xúc mạnh, đỡ khi nghỉ ngơi. Cơn đau ngực thường kéo dài vài phút, đau như đè nặng, lan lên vai trái, lan xuống cánh tay trái. Gọi là cơn đau thắt ngực. Nếu trong trường hợp đau ngực xuất hiện đột ngột, kéo dài vài chục phút đến hàng giờ, không đỡ khi nghỉ, có thể nhồi máu cơ tim đang xảy ra. Nhồi máu cơ tim khi đã xảy ra là một cấp cứu tim mạch, cần phải điều trị kịp thời.
- Nếu bệnh mạch vành gây suy tim mạn tính thì có thể có các triệu chứng của suy tim: khó thở, khó thở khi gắng sức, có cơn khó thở về đêm.
Xơ vữa động mạch cảnh
Mạch cảnh là mạch cấp máu cho tuần hoàn não. Hậu quả của xơ vữa mạch cảnh có thể gây nhồi máu não (đột quỵ não). Nhiều bệnh nhân chỉ phát hiện hẹp mạch cảnh khi xảy ra tai biến. Triệu chứng của đột quỵ não gồm có:
- Suy giảm ý thức nhanh chóng
- Nhìn mờ đột đột
- Nói khó
- Yếu liệt một nửa người tùy mức độ
- Khám lâm sàng có thể nghe thấy tiếng thổi của mạch cảnh
Xơ vữa mạch chi dưới
Gây ra bệnh động mạch chi dưới. Triệu chứng gồm có:
- Đau cách hồi nghĩa là đau khi đi lại, đỡ đau khi nghỉ. Khi bệnh nặng, có thể chỉ đi được vài chục mét là đã thấy đau chân và phải dừng lại để nghỉ.
- Chi lạnh, teo cơ, da khô do giảm máu nuôi dưỡng
- Mạch chi dưới bắt kém hoặc không bắt được
Phình động mạch
Xơ vữa động mạch chủ bụng, xơ vữa động mạch chủ ngực là yếu tố nguy cơ gây ra phình động mạch chủ. Thường không có triệu chứng nhưng rất nguy hiểm nếu xảy ra biến cố, có thể nguy hiểm đến tính mạng nếu vỡ phình. Các triệu chứng có thể gặp ở phình động mạch chủ:
- Đau ngực, đau lưng
- Triệu chứng do chèn ép các cấu trúc trong lồng ngực: khàn tiếng, nuốt khó, hội chứng tĩnh mạch chủ trên (phù mặt, cổ, chi trên)..
- Đau bụng (phình động mạch chủ bụng)
- Khối ở bụng đập theo nhịp của tim
Những biến chứng của xơ vữa động mạch
Tổn thương xơ vữa động mạch có thể nhìn thấy sớm nhất là vệt mỡ, đó là do sự tích tụ của các tế bào bọt chứa nhiều lipid trong lớp thân của động mạch. Theo thời gian, mảng mỡ phát triển thành mảng xơ vữa, dấu hiệu của chứng xơ vữa động mạch đã hình thành. Cuối cùng, tổn thương có thể tiến triển để chứa một lượng lớn lipid; nếu nó trở nên không ổn định, sự bóc mòn của lớp nội mạc bên dưới, hoặc vỡ mảng bám, có thể dẫn đến tắc nghẽn động mạch bên trên.
Mảng bám tích tụ bên trong động mạch làm giảm lưu lượng máu. Một cơn đau tim có thể xảy ra nếu lượng máu cung cấp cho tim bị giảm. Cơ tim bị tổn thương cũng có thể không bơm và có thể dẫn đến suy tim. Đột quỵ có thể xảy ra nếu nguồn cung cấp máu lên não bị cắt. Đau dữ dội và chết mô có thể xảy ra nếu lượng máu cung cấp đến tay và chân bị giảm.
Chuẩn đoán và điều trị
Chuẩn đoán xơ cứng động mạch
- Siêu âm doppler mạch máu: có thể phát hiện được sự hẹp, tắc các hệ thống mạch và ảnh hưởng đến dòng chảy của sự hẹp tắc này. Thường làm siêu âm mạch cảnh, mạch thận, mạch chi dưới.
- Chụp cắt lớp mạch máu có dựng hình: thường dùng khi bệnh nhân đã có triệu chứng, cần phải can thiệp (phình động mạch chủ, hẹp mạch cảnh, bệnh động mạch ngoại biên…)
- Nghiệm pháp gắng sức: gắng sức bằng thảm chạy, siêu âm gắng sức khi nghi ngờ bệnh mạch vành để tìm các dấu hiệu của thiếu máu cơ tim
- Điện tâm đồ: phát hiện các dấu hiệu của bệnh tim thiếu máu cục bộ (bệnh mạch vành), nhồi máu cơ tim
- Đo chỉ số ABI: huyết áp cổ chân- cánh tay để phát hiện sớm bệnh động mạch chi dưới
- Chụp cắt lớp vi tính mạch vành khi có chỉ định
- Xét nghiệm máu: Cholesterol, triglycerid, HDL-C, LDL-C, HbA1C
Điều trị xơ vữa động mạch
Bệnh xơ vữa động mạch rất khó để điều trị dứt điểm. Thế nhưng, một số phương pháp vẫn có thể hỗ trợ ngăn chặn bệnh phát triển thêm hoặc giảm bớt một phần xơ vữa động mạch như:
Thay đổi lối sống
Bên cạnh chế độ ăn uống lành mạnh như ăn nhiều chất xơ, hạn chế những thức ăn chứa các chất béo xấu, bạn còn cần tập thể dục thường xuyên và đặc biệt là không nên hút thuốc. Những thay đổi về lối sống này là cách hỗ trợ điều trị không dùng thuốc, không phẫu thuật. Vì thế chúng sẽ không loại bỏ tắc nghẽn nhưng có thể làm giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ.
Thuốc
Thuốc có thể giúp ngăn ngừa xơ vữa động mạch xấu đi. Thuốc bao gồm:
- Thuốc giảm cholesterol bao gồm statin và các dẫn xuất của axit fibric;
- Thuốc chống kết tập tiểu cầu và thuốc kháng đông như aspirin để ngăn chặn huyết khối và làm tắc nghẽn động mạch;
- Thuốc ức chế beta hoặc thuốc chẹn kênh canxi để làm giảm huyết áp;
- Thuốc lợi tiểu để giúp giảm huyết áp;
- Thuốc ức chế men chuyển giúp ngăn ngừa hẹp động mạch.
Phẫu thuật
Trong một số trường hợp, phẫu thuật có thể cần thiết nếu các triệu chứng đặc biệt nghiêm trọng, cơ hoặc các mô da bị đe dọa. Phẫu thuật để điều trị xơ vữa động mạch bao gồm:
- Phẫu thuật bắc cầu. Bác sĩ sẽ sử dụng một tĩnh mạch từ các nơi khác trong cơ thể của bạn hoặc một ống tổng hợp để chuyển hướng máu chảy quanh động mạch bị tắc hoặc bị hẹp.
- Tiêu sợi huyết. Bác sĩ sẽ làm tan khối máu đông bằng cách tiêm một loại thuốc vào động mạch bị ảnh hưởng.
- Nong mạch. Bác sĩ sẽ sử dụng một ống mỏng, dẻo gọi là ống thông và một quả bóng để mở rộng động mạch.
- Cắt bỏ nội mạc động mạch. Bác sĩ sẽ phẫu thuật để loại bỏ chất béo lắng đọng trong động mạch.
- Nạo mảng xơ vữa. Bác sĩ sẽ loại bỏ mảng bám động mạch bằng cách sử dụng một ống thông với một lưỡi dao sắc ở một đầu.
Phòng ngừa xơ cứng động mạch
Xơ vữa động mạch là bệnh lý nguy hiểm nhưng có thể cải thiện và phòng chống bằng cách cải thiện lối sống trở nên lành mạnh hơn. Vì thế, bạn nên chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa xơ vữa động mạch để đảm bảo sức khỏe và tiết kiệm chi phí về sau.
Các biện pháp giúp phòng ngừa xơ vữa động mạch bao gồm:
- Bỏ hút thuốc.
- Ăn thực phẩm lành mạnh, tránh thực phẩm giàu chất béo, thêm cá vào chế độ ăn uống hai lần mỗi tuần.
- Tập thể dục thường xuyên.
- Duy trì cân nặng khỏe mạnh.
- Điều trị các bệnh liên quan đến xơ vữa động mạch, chẳng hạn như cao huyết áp, cholesterol cao và tiểu đường.
- Thực hiện khám sức khỏe tổng quát định kỳ.
Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn phương pháp hỗ trợ điều trị tốt nhất.
