Xuất huyết tiêu hóa có thể là dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm tiềm ẩn từ các bệnh lý, nếu không kịp thời cấp cứu để cầm máu tính mạng của người bệnh có thể bị đe dọa.
Xuất huyết tiêu hóa là bệnh gì?
Xuất huyết đường tiêu hóa là một triệu chứng ở đường tiêu hóa bao gồm thực quản, dạ dày, ruột non, tá tràng, ruột già hoặc ruột kết, trực tràng, hậu môn bị chảy máu do một tổn thương nào đó.
Xuất huyết có thể xảy ra ở bất kỳ cơ quan nào trong đường tiêu hóa. Nếu xuất huyết xảy ra trong thực quản, dạ dày hoặc phần đầu của ruột non (tá tràng) thì đó được gọi là xuất huyết tiêu hóa trên. Nếu xuất huyết ở phần dưới ruột non, ruột già, trực tràng hoặc hậu môn thì được gọi là xuất huyết tiêu hóa dưới.
Nguyên nhân gây bệnh xuất huyết tiêu hóa
Xuất huyết tiêu hóa không phải là bệnh mà là một triệu chứng của bệnh. Có nhiều nguyên nhân có thể gây ra tình trạng này.
Nguyên nhân gây xuất huyết đường tiêu hóa trên
Xuất huyết đường tiêu hóa trên xảy ra ở thực quản, dạ dày hoặc tá tràng. Một số nguyên nhân thường gặp là:
- Loét dạ dày: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây xuất huyết dạ dày. Loét dạ dày xảy ra thứ phát do dư thừa axit dạ dày, nhiễm vi khuẩn H. pylori và lạm dụng thuốc chống viêm không steroid (NSAID).
- Giãn tĩnh mạch thực quản: Tình trạng này khiến tĩnh mạch bị rách và chảy máu. Giãn tĩnh mạch thực quản thường do xơ gan.
- Hội chứng Mallory-Weiss: Là vết rách niêm mạc do nôn mửa nghiêm trọng hoặc lặp đi lặp lại. Tình trạng này hay gặp ở người uống rượu quá mức.
- Viêm thực quản: Tình trạng thực quản bị viêm thường do bệnh trào ngược dạ dày thực quản gây ra.
- Viêm dạ dày hoặc viêm tá tràng.
- Nuốt phải dị vật.
- Ung thư: Ung thư thực quản, ung thư dạ dày, ung thư trực tràng có thể gây chảy máu.
Nguyên nhân gây xuất huyết đường tiêu hóa dưới
Xuất huyết đường tiêu hóa dưới xảy ra ở ruột non, đại tràng, trực tràng hoặc hậu môn. Một số nguyên nhân thường gặp là:
- Viêm loét đại trực tràng chảy máu và Crohn: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây chảy máu đường tiêu hóa dưới.
- Bệnh trĩ: Đây cũng là nguyên nhân phổ biến gây xuất huyết tiêu hóa. Trĩ xảy ra ở phía trong trực tràng hoặc hậu môn. Nó khiến tĩnh mạch phồng, vỡ và chảy máu.
- Nứt hậu môn: Thường do táo bón hoặc phân cứng.
- Túi thừa: Tình trạng vách đại tràng lồi ra ở vị trí mạch máu xuyên qua, theo thời gian có thể khiến các mạch máu bị vỡ và chảy máu.
- Viêm đại tràng, viêm trực tràng.
- Polyp đại tràng.
- Ung thư đại trực tràng.
Triệu chứng xuất huyết tiêu hóa
Các triệu chứng khác nhau tùy thuộc vào xuất huyết tiêu hóa trên hay dưới. Một số trường hợp không có triệu chứng, chỉ phát hiện xuất huyết khi khám trực tràng hoặc xét nghiệm có thiếu máu.
Các triệu chứng của xuất huyết tiêu hóa trên có thể bao gồm:
- Nôn ói ra máu hoặc chất nôn như bã cà phê.
- Tiêu chảy hoặc đi tiêu phân đen giống như hắc ín.
- Tiêu máu đỏ gặp trong trường hợp xuất huyết nặng, ồ ạt.
Các triệu chứng của xuất huyết dưới có thể bao gồm:
- Đi tiêu có máu đỏ là triệu chứng thường gặp.
- Cũng có thể đi tiêu phân đen nhưng ít gặp hơn.
Các triệu chứng hoàn toàn có thể xuất hiện trong xuất huyết tiêu hóa trên hoặc dưới:
- Mệt mỏi, choáng váng hoặc chóng mặt.
- Tim đập nhanh, khó thở.
- Đau bụng.
- Da xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt.
- Tiểu ít.
- Ngất hoặc lơ mơ.
Biến chứng xuất huyết tiêu hóa
Xuất huyết tiêu hóa nếu không được điều trị sớm có thể dẫn đến rất nhiều biến chứng đáng lo ngại. Chẳng hạn như:
- Thiếu máu mãn tính: Tình trạng chảy máu kéo dài có thể dẫn đến thiếu huyết sắc tố và hồng cầu, gây hội chứng thiếu máu mãn tính. Các triệu chứng của hội chứng thiếu máu bao gồm đau ngực, chóng mặt, mệt mỏi, suy nhược, nhức đầu, khó thở và tinh thần không minh mẫn, kém tập trung, giảm năng suất lao động và học tập.
- Thiếu máu cấp tính: Trong trường hợp mất máu nghiêm trọng có thể gây khó khăn cho việc bơm máu của tim. Các dấu hiệu mất máu cấp tính bao gồm da lạnh và xanh, vã mồ hôi; đầu óc lú lẫn hoặc bị kích động; giảm lượng nước tiểu; thở nhanh và mất ý thức.
- Sốc – Tử vong: Chảy máu cấp tính có thể làm tổn thương các cơ quan và gây suy nội tạng. Nếu không được điều trị, tình trạng sốc có thể gây ra những tổn thương không thể phục hồi hoặc dẫn đến tử vong. Các dấu hiệu và triệu chứng của sốc bao gồm huyết áp thấp, tụt, hoặc không đo được, môi và móng tay hơi xanh, đau ngực, lú lẫn, chóng mặt, lo lắng, da xanh xao, lượng nước tiểu giảm hoặc không có, mạch đập nhanh nhưng yếu, thở nông và bất tỉnh.
Chẩn đoán xuất huyết tiêu hóa
Để chẩn đoán xuất huyết tiêu hóa, các bác sĩ có thể áp dụng các phương pháp sau.
- Xét nghiệm máu.
- Xét nghiệm phân.
- Nội soi thực quản – dạ dày – tá tràng.
- Nội soi đại trực tràng.
- Sinh thiết.
- Chụp X-quang có chất cản quang.
- Chụp CT.
Xử trí xuất huyết tiêu hóa
Trong điều trị xuất huyết tiêu hóa chủ yếu tuân theo nguyên tắc bảo vệ đường hô hấp, bù dịch, truyền máu (trong trường hợp mất máu nhiều); kết hợp dùng thuốc. Một số trường hợp cần nội soi hoặc nút mạch.
Bảo vệ đường hô hấp
Xuất huyết tiêu hóa trên có thể gây nguy cơ tàn phế hoặc tử vong nếu hít phải máu. Để tránh rủi ro này, những bệnh nhân có phản xạ nôn kém, bị hôn mê hoặc mất ý thức hoặc nội soi dạ dày cần được xem xét áp dụng phương pháp đặt nội khí quản giúp thở.
Bù dịch và truyền máu
Người bệnh bị hạ huyết áp hoặc xuất huyết tiêu hóa nhiều cần được bù dịch thông qua đường tĩnh mạch càng sớm càng tốt. Một kim lớn sẽ được cắm vào mạch máu nơi khuỷu tay để truyền dịch với dung lượng trung bình từ 500-1000ml nước muối sinh lý và ở trẻ em tối đa là 2 lít (20 ml / kg).
Ngoài ra, đối với các trường hợp thiếu máu nghiêm trọng, người bệnh cần được truyền máu.. Tuy nhiên, đối với các trường hợp mắc bệnh mạch vành, suy tim mãn, người cao tuổi, trẻ em, việc truyền máu nên được xem xét cẩn trọng để tránh các biến chứng.
Thuốc
Đối với xuất huyết tiêu hóa trên, người bệnh được dùng thuốc ức chế bơm proton đường tĩnh mạch (PPI) để điều trị.
Đối với các trường hợp xuất huyết tiêu hóa do giãn tĩnh mạch trong bệnh lý xơ gan, người bệnh nên được dùng thuốc co mạch tạng. .
Cầm máu
Khoảng 80% bệnh nhân xuất huyết tiêu hóa có thể tự cầm máu, song 20% trường hợp còn lại cần có biện pháp điều trị đặc hiệu. Việc điều trị phụ thuộc vào vị trí bị chảy máu và cần được tiến hành từ sớm để giảm thiểu nguy cơ tử vong, đặc biệt ở người cao tuổi.
Các biện pháp phòng ngừa xuất huyết tiêu hóa
Tuỳ thuộc vào nguyên nhân gây xuất huyết tiêu hóa sẽ có những hướng dẫn về việc phòng ngừa bệnh cụ thể khác nhau. Tuy nhiên, khuyến nghị chung là người dân nên:
- Ăn uống khoa học, trong đó ưu tiên chế độ ăn nhiều rau xanh, chất xơ (tan và không tan).
- Hạn chế uống rượu bia, đồ ăn nhanh (gà rán, thịt đông lạnh…); hạn chế ăn cay, nóng, chua, mặn gây hại cho dạ dày, ruột hoặc các thực phẩm gây kích thích dạ dày khác.
- Duy trì chế độ vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày giúp nhu động ruột hoạt động thuận lợi.
- Thực hiện ăn chín, uống sôi để tránh bị ngộ độc và nhiễm ký sinh trùng dẫn đến các bệnh về đường tiêu hóa có thể gây xuất huyết.
- Không ăn quá no hoặc để bụng quá đói, không vận động mạnh hoặc nằm ngay sau khi ăn để tránh nguy cơ đau dạ dày, trào ngược dạ dày- thực quản.
- Giữ thói quen chăm sóc hệ tiêu hóa để nâng cao miễn dịch bằng cách tẩy giun theo định kỳ, bổ sung men tiêu hóa, collagen và các loại vitamin…
